وقتی شبانه از زنجان به سمت قزوین راهی می‌شویم، گنبدی فیروزه‌ای رنگ از فاصله‌ای بسیار دور به چشم می‌آید، این بنا هفتیمن اثر ثبت شده در ایران از سوی سازمان جهانی یونسکو یا همان «گنبد سلطانیه» است. شهر سلطانیه پایتخت حکومت ایلخانیان بوده‌است. جالب است بدانید که گنبد این بنا پس از گنبدهای سانتاماریا دلفیوره و ایاصوفیه سومین گنبد بزرگ دنیاست.
ساخت گنبد سلطانیه
اولجایتو یا همان سلطان محمد خدابنده در سالهای اول سلطنت خود هنوز مسلمان نشده بود اما پس از روی آوردن به دین اسلام به نجف اشرف سفر کرد و دستور ساخت این بنا را جهت جابه‌جایی مقبره امام علی(ع) از نجف به سلطانیه داد. او مسئولیت و نظارت بر ساخت این بنا را خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی سپرد. در همان ابتدا اولجایتو با مخالفت علمای شیعه روبه‌رو شد و ساخت بنا با هدف تبدیل شدن به مقبره‌ی اولجایتو ادامه یافت. این بنا در فاصله سالهای ۷۰۲ یا ۷۰۳ هجری قمری تا ۷۱۲ هجری قمری تکمیل شد. در طول این ده سال حدود ۳۰۰۰ نفر کارگاه جهت ساخت گنبد به کار گرفته شده‌اند.
معماری گنبد سلطانیه
گنبد سلطانیه که به عنوان بلندترین گنبد آجری جهان در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است، ۴۸٫۵ متر ارتفاع دارد و قطر دهانه آن ۲۵٫۵ متر است. پلان اصلی ساختمان هشت ضلعی است و در بخش بیرونی در انتهای هرکدام از اضلاع یک مناره ساخته شده است. نظرات متفاوتی در رابطه با فلسفه ساخت این مناره‌ها عنوان می‌شود. برخی معتقدند این مناره‌ها برای پخش صدای اذان در همه‌ی اضلاع ساختمان ساخته شده اند و برخی دیگر معتقدند تا این مناره‌ها به عنوان یک حاشیه امنیت برای گنید اصلی ساخته شده‌اند، تا در زمان زلزله اول مناره ها تخریب شوند و آسیب جدی به گنبد وارد نگردد. در عظمت معماری این بنا همین بس که گفته می شود در ساخت گنبد بزرگ شهر فلورانس از این گنبد الهام گرفته شده‌است.
این بنا در سه بخش ورودی، تربتخانه و سردابه ساخته شده است. گفته می‌شود اولجایتو که دو سال بعد از ساخت بنا در سن ۳۴ در اثر بیماری درگذشت در بخش سردابه دفن شده است.
شهر سلطانیه
بر اساس آن‌چه که در نوشته‌های آشوری دیده می‌شود، حدود سده هشتم قبل از میلاد، اقوام ساکاراتی‌ها در دشت سلطانیه ساکن شدند. همچنین در زمان فرمانروایی مادها، اریباد خوانده شده و از سوی دیگر زمان پارت‌ها به ارساس شهرت پیدا کرده‌است. حمدالله مستوفی در کتاب نزهه القلوب می‌نویسد که پیش از سلطنت سلطان محمد خدابنده، این شهر را شریزا یا شهریاز می‌خواندند. گفته می‌شود مغولان آن هنگام در تبریز را پایتخت کرده بودند، برای گذراندن وقت و انجام امور شکار به سلطانیه می‌آمدند پس به دستور ارغون‌خان، آقاخان، فرزند هولاکوخان، چهارمین سلطان مغول، عملیات ساخت شهر سلطانیه در سال ۱۲۷۰ میلادی در مکان فعلی آغاز می‌شود. هرچند این شهر پس از مرگ الجایتو از رونق افتاد و دیگر پایتخت ایلخانان نماند اما گنبد سلطانیه به دلیل شگفتی‌های معماری، همچنان نام این شهر را زنده نگه داشت.
از دیگر جاذبه‌های گردشگری این شهر می‌توان به آرامگاه ملا حسن کاشی و خانقاه حسام‌الدین حسن چلبی (معروف به چلبی اوغلی) اشاره کرد.
دسترسی به شهر سلطانیه
گنبد سلطانیه در حدود ۳۰۰ کیلومتری تهران و در شهر سلطانیه، در نزدیکی زنجان واقع شده و از دور در میان دشتی سرسبز چونان نگینی آبی می‌درخشد. شهر سلطانیه در ۴۳ کیلومتری شهر زنجان واقع است.
