پل تاریخی سردار در محور جنوب غربی حومه شهر زنجان بر روی رودخانه زنجان رود واقع گردیده ، وبه سال ۱۳۳۳ هجری قمری توسط ذوالفقار خان اسعد الدوله پسر حسین قلی خان نظام العداله ساخته شده است . ذوالفقارخان اسعدالدوله از متمکنین و متنفذین ولایت خمسه در عهد قاجار بوده که سرکردکی برخی از افواج این ناحیه نیز به وی واگذار شد ، و به روایتی دیگر، در دوره قاجار توسط ((حاجیه خانم قمرتاج )) نامی ساخته شده است. پل سردار در میان پلهای سه گانه ای که بر روی زنجانرود ساخته شده تنها پلی است که دارای تزئینات معقلی زیبا در حاشیه طاقهاو چشمه طاقها است.
پل تاریخی سردار در گذشته به دلیل نزدیکی آن به دروازه جنوبی شهر به پل دروازه قلتوق نیز معروف بوده ، تاریخ ساخت بنای پل سردار بر روی بدنه داخلی بزرگترین طاق و در داخل قاب آجر چینی شده زیبا که ذکر مقدس یاعلی بصورت قرینه آن را در بر گرفته نقش شده است .
درازای پل حدود ۵/۷۹ متر و ارتفاع آن در بالاترین نقطه از سطح بستر رودخانه حدود ۱۲ متر و عرض آن حدود ۶/۴ متر است؛ پل دارای سه دهانه با طاق‌های جناغی‌ست که دهانه میانی از دهانه‌های دیگر بزرگ‌تر است.
در طاقها و بدنه بنا نیز آجرهایی به ابعاد پنج در ۲۵ در ۲۵ سانتیمتر به کار رفته است که سطح گذرگاه پل برای ارتفاع زیاد دهانه میانی، از وسط به دو طرف دارای شیب نسبتا تندی است.
با توجه به بقایای موجود به نظر می‌رسد که بستر رودخانه در محل برپایی پل سنگ‌فرشی داشته که این امر مانع از شسته شدن شالوده پل و بستر رودخانه در زیر پایه‌ها، توسط جریان رودخانه می‌شده است.
از دیگر نکات قابل توجه پل سردار تزیینات کاشی و آجری نمای شرقی آن است که در پلهای دیگر کمتر مشاهده می‌شود و در ضلع شرقی پل تزییناتی با کاشی بر بالای دهلیزها و نوارهایی از کاشی در اطراف دهانه‌های پل وجود دارد که نوار دهانه وسطی، یک نوار ۲۵ سانتی متری از کاشی و آجر لعاب‌دار است و نوار دهانه‌های جانبی، یک ردیف پنج سانتیمتری از کاشی به رنگ آبی است.
در ضلع جنوبی دهانه وسطی، در یک کادر مستطیل شکل، کتیبه‌ای از آجر برجسته وجود دارد که در دو طرف آن، تاریخ ۱۳۳۳ و عبارت “یاعلی” به خط کوفی نوشته شده است.
روی پایه‌های پل نیز دو دهانه با قوس تزئینی تعبیه شده است. پایه های پل به عرض ۶ متر از سنگ های تراشیده ساخته شده و از کف رودخانه حدود ۲ متر ارتفاع دارد. پایه‌ها در هر دو جهت دارای آب بر هستند.
آب برهای جانب بالادست به صورت چند ضلعی و آب برهای پایین دست به طرز نیم دایره شکل گرفته اند. دهانه اصلی و بزرگ پل ۶۰/۱۱ متر عرض و حدود ۵/۸ متر از سطح آب ارتفاع دارد. دهانه های کوچکتر نیز ۵۰/۵ متر عرض و ۱۰/۵ متر از سطح آب ارتفاع دارد.
در این پل برای سبک کردن بنا، کاهش بار اضافی و صرفه جویی در مصالح ساختمانی، علاوه بر ایجاد دو طاق تزیینی (که به صورت پله ای رو به بالا بر دامنه شان افزوده می شود تا به طاقی گرد در یک قاب گوشه دار می رسند)، در اطراف طاق و هسته پل، فضاهای توخالی زیادی ایجاد کرده اند.
نکته قابل توجه در ساختمان این پل، دو فضای طاقداری است که در پایه های متکی به کناره های رودخانه- همانند دهانه های کوچکتر پل- ایجاد شده است.
این دهانه‌ها امروزه از هر دو جهت پوشیده است و دقیقا مشخص نیست که آیا برای سبکترکردن پایه های پل ایجاد شده یا دهانه هایی بوده که بعدها جهت بالا بردن استحکام پایه ها مسدود شده است.
پل سردار در سال ۱۳۳۶ توسط وزارت فرهنگ و هنر با شماره ۱۴۸۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
