قلعه پشتاب یکی از دژهای کهن در شهرستان اهر استان آذربایجان شرقی قرار دارد که یکی ازباارزش ترین و جالب ترین آثار تاریخی کشورمان می باشد، قلعه پشتاب که با نام های (پیشتو، پشتو و پیشتاب ) نامیده می شود در روستای پیشتاب از توابع بخش هوراند در ارتفاع ۳۰۰۰ متری ساخته شده است و متعلق به دوره اورارتوها می باشد و تنها دارای یک ورودی بوده که مسیر آن دارای پله های سنگی است.
روستای پشتو در ۱۲ کیلومتری غرب هوراند و ۵۰ کیلومتری اهر و قلعه پشتو در یک کیلومتری شمال غربی آن واقع شده و آثاری از تمدنهای اشکانی و ساسانی و قرون میانه اسلامی در آن یافت شده است.
قلعه پشتاب بر روی بلندترین کوه بین روستاهای پشتاب و کوجان به نام ” هشته سر ” به ارتفاع سه هزار متر بنا شده است و حصارهای آن بسیار مرتفع و صخره ای بوده و دور تا دورش را پرتگاههای عمیق احاطه کرده است.
آثار به دست آمده از درون قلعه که سفالهای بدون نقش و نگار قدیمی است، نشان می دهد که این قلعه در اوایل ورود اسلام بر منطقه ارسباران و قره داغ ساخته شده است.
تنها راه ورودی به قلعه معبری است از سمت شمال با ۲۲۰ پله سنگی و در سه سمت دیگر آن پرتگاههای مخوفی دیده می‌شود که قلعه را نفوذ ناپذیر ساخته است.
از محل این دژ قلعه قهقهه و دره رود قره سو که از پای آن می‌گذرد، دیده می‌شود. دژهای منطقه قره داغ ( ارسباران ) از یک‌دیگر قابل رویت هستند و احتمالاً این دژها در ادواری و از جمله دوره بابک خرمدین که به احتمال قوی در تصرف آنها بوده است، به واسطه علایم آتش‌های شبانه با همدیگر ارتباط پیدا می‌کردند.
این قلعه دارای آب انبار‌های متعددی است که بیشتر آنها در سمت شمال و درون صخره‌ها کنده کاری شده است. این قلعه در زمان کاربری از امنیت بالایی برخوردار بوده چون به غیر از پلکان، صعود از دیگر نقاط قلعه امکان‌پذیر نیست.
موقعیت ممتاز جغرافیایی و آثار معماری باقی مانده در آن نشان از اهمیت در دوران کاربری‌اش دارد.
در مورد سفالینه های یافت شده در قلعه پشتاب می توان گفت، پراکندگی سفالینه‌های هزاره اول قبل از میلاد در این قلعه کمتر از آثار دوران اشکانی و ساسانی و قرون میانه اسلامی است.
سفالینه‌های اشکانی و ساسانی این قلعه عمدتا دارای خمیره نخودی و قرمز و تزییناتی با کنده‌کاری هندسی است و سفالینه‌های قرون میانه اسلامی در دو نوع ساده و لعابدار با خمیرمایه مواد کانی است.
این قلعه در آذرماه سال ۱۳۸۷ در فهرست آثار ملی ثبت شد.
