شهر تبریز یکی از مهمترین شهرهای منطقه آذربایجان ایران است. مردم این شهر به زبان ترکی آذربایجانی و لهجه تبریزی صحبت می‌کنند. گرچه به زبان فارسی درس می‌خوانند و می‌نویسند اما در زندگی روزمره به زبان مادری خود پایبندند. ترکی آذربایجانی زبانی از خانواده زبان‌های ترکی است. اگر بخواهیم در مورد تاریخ و تحولات زبان ترکی آذربایجانی در تبریز سخن بگوییم باید کتابی چند صد صفحه‌ای تالیف کنیم، به همین دلیل در این مطلب مختصری از ویژگی‌های لهجه تبریزی را برای شما بیان می‌کنیم؛ ویژگی‌هایی که برای بسیاری از گردشگران تبریز نیز جالب به نظر می‌رسد.

اگر اندکی با زبان ترکی آشنایی داشته باشید، زمانی که به صحبت‌های یک تبریزی گوش فرا دهید، ویژگی‌های متمایز لهجه ترکی تبریزی را به خوبی درک  خواهید کرد. لهجه خاص و شیرین یک قوم می‌تواند به عنوان یک جاذبه برای گردشگران تلقی شود زیرا جزئی از فرهنگ آن ملت است. پس برای شناخت یک فرهنگ، بهتر است با زبان و لهجه آن نیز آشنا شویم.

در لهجه تبریز کلماتی مانند گِئدیسن (میروی)، به صورت کشیده گفته می‌شود: گئسَه ن. در لهجه تبریز هیچ پسوند آوایی مانند «گینان»، «گینه» و … در آخر و اول کلمات اضافه نمی‌شود.

از دیگر ویژگی‌های جالب این لهجه، استفاده کمتر از حرف «غ» است. همواره به جای آن از «ق» استفاده می‌شود که معادل آن در فارسی «گ» است. این ویژگی را بهتر است با یک مثال بیان کنیم. در کلمه ای مانند «ساغول»، یا به جای «غ» از «و» استفاده می‌شود و یا آنقدر نرم گفته می‌شود که انگار تلفظ نشده و حرف قبلی کشیده شده (ساوول) و بعضی اوقات مقداری زبر شده و تلفظ آن مشخص می‌شود.

چندین آواک در لهجه تبریزی وجود دارد که با لهجه‌های ترکی دیگر متفاوت است. در تلفظ حرف چ و ج دو اندام زبان و لثه بالا نقش مهمی دارند. دندان‌ها روی هم قرار گرفته، نفس حبس شده، نوک زبان به پشت دندان‌های پایین و کناره‌های زبان به دیواره دندان‌های کناری بالا می‌چسبد. به طوری که امکان فرار هوا از دو طرف زبان وجود ندارد نرم کام به بالا کشیده می‌شود و راه عبور هوا از طریق بینی بوسیله حبس نفس در گلو بسته می‌شود و جلوی زبان به سخت کام چسبیده و هوای فشرده شده در گلو آزاد شده و فشار جریان هوا هنگام عبور از گذرگاه تنگ موجب سایش آن به دندان‌ها و نوک زبان می‌گردد و حرف ج ادا می‌شود. حرف چ نیز چنین ادا می‌شود با این تفاوت که مدت چسبیدن زبان به سخت کام، کم است. همچنین نفس زیاد حبس نشده و غلظت گرفتن اندام‌های مذکور در ادای چ کم است.

تلفظ ک در کلمه‌های مختلف متفاوت است. به عنوان مثال، در کلمات تانک، کارتون و تراکتور؛ ک به صورت /k/ تلفظ می شود اما در کلمات اینَک (به معنای گاو) و چؤرَک (به معنای نان)، حرف ک به صورت ح خوانده می‌شود. گاهی نیز حرف ک به چ تبدیل می‌شود مانند کوچه که در تبریز چوچَه گفته می‌شود.

از دیگر آواهای لهجه تبریزی، اؤ و ؤ (ö) است مانند گؤز و سؤز. همچنین تلفظ اؤ و ؤ (ü) نیز به این صورت است که کلمه انگور در تبریز اؤزؤم گفته می‌شود. در تلفظ حرف /ı/ نیز قسمت پسین زبان به طرف نرمکام بالا می‌رود و در فاصله‌ای از آن قرار می‌گیرد که جریان هوا بتواند به آزادی عبور کند؛ ولی به حدی نزدیک نمی‌شود که سایش تولید شود. در تولید /ı/ لب‌ها حالت گسترده دارند. مانند: قیز، قیزیل.

به گزیده‌ای از ویژگی‌های بارز لهجه تبریزی اشاره کردیم. اما مشخص است که هر زبان و لهجه‌ای پیچیده‌تر از آن است که تنها در یک مطلب گفته شود. برای شناخت بیشتر هر زبان و لهجه‌ای باید با مردم آن زندگی کرد و ساعاتی طولانی به صحبت‌های آنها گوش فرا داد.