سایت موزه عصر آهن تبریز یکی از نایاب‌ترین موزه‌های کشور و حتی جهان است که مردگانی با قدمت چهار هزار سال در آن همراه با لوازم زینتی شان خفته‌اند. گویی که اینجا تاریخ با تمام خستگی‌هایش نفس می‌کشد و از وقایع خود سخن می‌راند و گذشته‌ی این سرزمین را با آثاری که قدمت و عظمت‌شان در سطح جهان بی‌همتاست به نمایش می‌گذارد.
در سال ۷۶ بود که محل این گورستان به طور تصادفی طی عملیات خاکبرداری یکی از شرکت‌های مهندسی کشف شد و پس از آن مورد توجه ویژه باستان شناسان مطرح کشور قرار گرفت و طی دو مرحله عملیات حفاری و باستانشناسی تا سال ۸۵ توسط سازمان میراث فرهنگی، به شکل “سایت موره عصر آهن تبریز” راه‌اندازی شد.
علت قرار گرفتن کلمه سایت در کنار کلمه موزه این است که در کل موزه‌هایی که به شکل طبیعی در محوطه کاوش‌های باستانشناسی برقرار شده و در آن آثار کشف شده بدون تغییر و دستچین شدن به نمایش در می‌آیند، به نام سایت موزه معروف می شوند.
از درب سایت موزه که گذر کردید آرام آرام از روی پله‌ها و راه‌روهای چوبی که توسط سازمان میراث فرهنگی ایجاد شده است، عبور کرده و به داخل سایت موزه عصر آهن می‌رسید، حس و حال عجیبی به سراغتان می‌آید گویی که روح خود را به چهار هزار سال پیش و عصرآهن برده باشید، مکانی نیمه تاریک در دل زمین و پر از اسکلت‌های گاها ثروتمند همراه با اشیائی گران بها باعث شده است که حال و هوای عجیبی میان خشت خشت این مکان تاریخی موج بزند.
اندکی که به شکل گورستان‌ها دقت کنید متوجه تفاوت‌هایی در بین شکل این گورها می شوید، شکل برخی از آنها ساده، برخی دیگر در سازه‌های مربعی با دو ظرف سفالی و برخی دیگر نیز با لوازمی دفن شده‌اند، در کنار برخی از اسکلت‌ها ابزار و ظروف بیشتری دفن شده و در کنار برخی دیگر نیز به صورت محدود این ظروف وجود دارد.
یادداشت‌های نقش بسته بر روی لوح ها شاید راهنمای خوبی برای فهمیدن این تفاوت ها باشد. گور نوزادان بصورت ساده بوده و گور نوجوانان در سازه‌های مربعی با دو ظرف سفالی همراه است. کودکان با اسباب بازی‌هایشان دفن شده اند و زن‌ها با جواهرات و مرد‌ها با ابزار جنگی شان.
هرچند از برخی تفاوت‌ها در نوع اشیاء موجود در داخل قبور، شیوه ساخت و سادگی آنها می‌توان به راحتی پی به وجود تفاوت طبقاتی حتی در میان اجساد مدفون در این گورستان شد. وجود سفال‌های بیشتر در کنار برخی از این اجساد نیز به احتمال زیاد نشان از ثروتمندتربودن آنها نسبت به سایر همسایگان دفن شده در کنارشان است.
این موضوع تفکر انسان‌های عصر آهن به زندگی پس از مرگ را نشان می دهد. یعنی صاحبان این گورها اعتقاد به جهان پس از مرگ و زنده شدن مردگان داشته‌اند و به دلیل این اعتقاد خود، کنار اجساد وسایل و ابزاری را دفن می‌کردند که از آن جمله می‌توان به سفال‌هایی اشاره کرد که داخل آنها مواد غذایی و آشامیدنی پر می‌کردند.
کاسه‌ی سر برخی از اسکلت‌ها به سمت شرق و برخی دیگر نیز به سمت غرب دفن شده و همچنین برخی از اسکلت‌ها بر روی پهلوی راست خود و برخی دیگر نیز بر روی پهلوی چپ خود به خاک سپرده شده‌اند. این علایم برخی از تفکرات و روش‌های دفن مخصوص آن زمان را نشان می‌دهد. تفاوت جهت بدن و صورتشان تاییدی بر مهرپرست بودن این اجساد کشف شده است، زیرا برخی از کارشناسان جهت صورت را به زمان دفن ارتباط داده و آن را به سمت محل قرار گرفتن آفتاب می دانند. به عبارتی به دلیل اعتقاد دینی این قوم (مهر پرستی) اجسادی که قبل از ظهر دفن می شدند به سمت شرق و اجسادی که بعد از ظهر دفن می‌شدند به سمت غرب بوده‌اند. اما بدون توجه به جهت دفن همواره صورت جسد به سمت شمال قرار می‌گرفته است.
موزه عصر آهن تبریز را به حق می توان یکی از شگفت‌آورترین و دیدنی ترین موزه های کشور دانست، جایی که می توان اجسادی به قدمت تمام طول تاریخ را با شگفتی تمامش دید.
