جاجیم بافی، یکی از صنایع دستی رایج در ایران است که جزو نساجی سنتی یا دست‌بافته های دستگاهی محسوب می شود و از دیرباز بین خانواده‌های روستایی و عشایر رواج داشته است.
جاجیم دست بافته ای است تارنما (معمولا دارای نقوش لوزی و راه راه) که با استفاده از نخ‌های رنگین و ظریف پشمی یا پنبه‌ای یا آمیزه‌ای از این دو بافته می شود. جاجیم‌ها پرز ندارند و می‌توان از هر دو روی آن استفاده کرد.
رنگ های به کار رفته در جاجیم در ۶ تا ۸ رنگ و بیشتر از رنگ های سنتی و گیاهی است.جاجیم ها اغلب به صورت نوارهایی با عرض ۲۵ تا ۳۰ سانتیمتر و طول ۵۰ متر بافته می شوند. برای استفاده از جاجیم چند نوار کنار همدیگر دوخته می شوند تا پارچه ای بزرگ فراهم شود. برای بافتن جاجیم حدود یک ماه زمان لازم است.
کاربرد جاجیم:
موارد مصرفی چون زیرانداز، سجاده، پادری، رومیزی، روتختی، رویه کرسی، پشتی، رویه تکمیلی کیف و ساک و رویه مبل دارد و در کارهای تکمیلی به همراه چرم مورد استفاده قرار می‌گیرد.
عشایر نیز هنگام کوچ برای بسته‌بندی و جابه‌جایی اسباب و لوازم و گاهی به‌عنوان بالاپوش گرم استفاده می کنند. در ایران جاجیم را بیشتر بر روی کرسی و رختخواب های کنار اتاق می اندازند یا به عنوان رختخواب پیچ روانداز و حتی روی لحاف از آن استفاده می کنند. حتی در برخی از خانواده‌های روستایی جاجیم را به‌عنوان چشم‌روشنی و جهیزیه نوعروسان هدیه می‌دهند.
جاجیم مناسب‌ترین چیزی بود که در قدیم روی کرسی می‌انداختند، جاجیم چیچکله با ترکیبی از رنگ‌ها و نقوش لوزی داخل الوان راه راه آن در ده و شهر از همه مشهور بود. با متروک شدن کرسی زغالی، بافت و مصرف جاجیم در شهرها و حتی در شهرستان‌های دور و نزدیک نیز به فراموشی رفت ولی روستائیان طبق عادت قدیمی مناسب‌ترین روانداز کرسی زمستانی را رها نساخته‌اند و پیر زن‌های دهاتی همچنان جاجیم خودشان را در زمستان و تابستان در فضای باز اطراف خانه و میدان ده و یا هر مکانی که امکان داشته باشد دراز می‌کنند و سه‌پایه مخصوص آنرا بر پا می‌دارند و جاجیم می‌بافند.
سابقه جاجیم بافی:
پیشینه نساجی در ایران به استناد آثار مکشوفه در غاری نزدیک دریای خزر به حدود ۶۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح باز می گردد.
با توجه به کاربرد و رواج جاجیم بافی بر اساس نوع کاربرد آن در بین مردم استان و همچنین روایات نقل شده سابقه این هنر به طور دقیق مشخص نمی باشد.
مراکز تولید جاجیم:
در منطقه اورامان و ثلاث باباجانی، زنان جاجیم‌هایی را با نقوش متنوع و جنس مرغوب می‌بافند که در نوع خود کم‌نظیر است.
بافت جاجیم در اکثر روستاها و مناطق عشایری اردبیل نیز دارای سابقه دیرینه است و به علت وجود مواد اولیه در بین دامداران و عشایر تقریبا اغلب خانواده‌ها به این فن آشنائی دارند. در استان اردبیل، منطقه خلخال، از نظر نوع بافت و میزان تولید آن، از مراکز مهم جاجیم بافی اردبیل به شمار می‌رود و جاجیم تولید شده در روستاهای شهرستان خلخال با سایر جاجیم‌ها متفاوت است. جنس نخ های استفاده شده در آن پشمی است.
در استان قزوین روستاهای مناطق الموت، روستاهای گازرخان، اویرک و علی آباد و در بوئین زهرا،دانسفهان و ضیا آباد به بافت آن می پردازند. متاسفانه به دلیل وجود عواملی چون کمبود مواد اولیه ارزان و در دسترس، نیروی انسانی علاقه مند به ادامه اشتغال به این حرفه و … بافت آن رو به فراموشی می باشد.
همچنین جاجیم بافی یکی از صنایع دستی سنتی و دیرینه فراموش شده منطقه ارسباران است که در برخی روستاهای این منطقه از جمله در روستای خداقلی شهرستان هوراند در آذربایجان شرقی هنوز هم رواج دارد.
مواد اولیه:
عمده مواد اولیه در بافت جاجیم، پشم های تابیده شده الوان است که در تار و پود آن به کار می رود. گاه به صورت دستریس توسط بافندگان تولید شده و گاه از کارخانه های ریسندگی تهیه می گردد. از نخ های پنبه ای در بافت پود نازک استفاده می شود.
ابزار و اشیاء وابسته به جاجیم بافی:
دستگاه جاجیم بافی، دارای ساختمان ساده ای است مشتمل بر کوجی، میخ های فلزی، سه پایه چوبی، نورد، تخته چوبی برای دفتین زدن، قمیش، سرند، ماکو و ماسوره.
کوجی: وظیفه آن کنترل عرض جاجیم و جدا کردن تارهای زیر و رو و ایجاد نقش است.
میخ های چوبی و فلزی: در انتهای دستگاه برای محکم نگه داشتن گلوله رنگی استفاده می شود.
سه پایه چوبی: اندازه آن به حدود یک متر می رسد و برای نگه داشتن کوجی کاربرد دارد.
نورد: در قسمت جلوی دست بافنده قرار دارد که پس از چند سانتیمتر بافت، پارچه بافته شده به دور آن پیچیده می شود.
تخته چوبی: که بلافاصله پس از هر بار عبور پود از بین تارها، به آن ضربه وارد می شود تا تار و پود در هم تنیده شود.
قمیش: چوب یا نی که در حین چله کشی برای جدا سازی تارها و حفظ ضربدر بین آنها استفاده می شود .
ماکو : جعبه ای لوزی شکل چوبی است که داخل آن فضایی برای قرار گرفتن ماسوره وجود دارد.
ماسوره : از جنس نی یا چوب و تازگی ها پلاستیکی است که نخ های پود بر روی آن پیچیده می شود.
