نساجی عبارت است از ریسندگی یا بافندگی. در این هنر، برای تولید پارچه، دو مجموعه‌ی مجزا از نخ‌ها و رشته‌ها که تار و پود نام دارند، در هم بافته می شوند. رشته‌های تار در قطعه‌ی پارچه به صورت طولی، و رشته‌های پود در عرض از این سو به آن سو می‌روند.
دانش نساجی در مورد الیاف و نخ‌های کاربردی در صنایع نساجی، پارچه‌های بافته‌شده، منسوجات بی‌بافت، پوشاک، کاربردهای غیر پوشاک از تولیدات نساجی، روش‌های تولیدی و کنترل کیفی مرتبط، به تحقیق می‌پردازد.
نساجی سنتی فراورده‌هایی است که با کمک دستگاهای ساده بافندگی از نوع: دو وردی، چهار وردی، هشت وردی تا ژاکاردی دستی تولید می‌شود.
انواع:
نساجی سنتی یا دست‌بافته های دستگاهی شامل:
- جاجیم و جاجیم مانندها (جاجیم، جاجیمچه، گلیمچه‌ی متکاذین، چنته، کیسه حمام، موج، ماشته و اهرامی)
- پلاس
- پارچه ها: که به دو دسته تقسیم می شوند:
الف) پارچه های فاخر، مانند: زری، مخمل، مخمل نقش برجسته، ترمه، دارایی، پارچه های ابریشمی بافت کلات نادری، پارچه ابریشمی بافت قاسم آباد رودسر (چادر شب) و شال.
ب) سایر پارچه ها، مانند: عبا، بَرَک، کرباس، متقال، اُرمک، شمد، شَعر، احرامی، چادرشب، روفرشی، پرده ای و …
حوزه فعالیت:
صنعت نساجی در بخش‌های زیر فعال است:
- تولید الیاف نساجی مصنوعی
- تولید نخ از الیاف طبیعی یا الیاف مصنوعی و یا ترکیبی از آن ها
- تولید پارچه بافته شده از نخ
- تولید منسوجات بی بافت از الیاف یا نخ
- رنگرزی پارچه، چاپ پارچه و تکمیل کالای نساجی
- تولید منسوجات خاص مورد نیاز در سایر صنایع
- فعالیت‌های مشترک، تحت عنوان خوشه، یکی از رویکردهای توانمندسازی این صنعت است.
کاربردهای پارچه:
بیشترین کاربرد پارچه، در صنعت پوشاک است. اما در مبل سازی، ورزش و لوازم خودرو نیز کاربرد دارند.
پیشینه:
اولین طریقه‌ی تولید پارچه توسط بشر عبارت از آویختن نخ‌هاى تار از یک چوب افقى و آویزان کردن وزنه‌هایى از انتهاى نخ‌ها به‌منظور ایجاد کشش در داخل نخ تار بوده است و نخ از لابه‌لاى تار عبور داده مى‌شده است. در سطح بافته شده تار در جهت طول و پود در جهت عرض پارچه مى‌باشند و این دو نخ کاملاً برهم عمود هستند.
اولین تحول و فن در دستگاه بافندگى در سال ۱۷۳۳ م. توسط “جان کی” ایجاد شد. او با استفاده و اختراع از روش پرتاب ماکوى سریع سبب تسریع در کار بافندگى نسبت به گذشته گردید.
در ایران هنر نساجى قرن‌ها پیش از میلاد مسیح بوده است و آثار ریسندگى و بافندگى در ایران به حدود هشت هزار سال قبل از میلاد مى‌رسد. در کشفیات غار کمربندى بهشهر مربوط به ۶۰۰۰ سال پیش از میلاد، معلوم شده است که ریسندگى پشم گوسفند و بز متداول بوده است.
نخستین نشانه‌ای که از وجود پارچه منسوخ در ایران موجود است متعلق به ۴۰۰۰ سال ق. م است که در شوش بدست آمده است. در ۲۵۰۰ تا ۲۷۰۰ سال ق. م بافندگی بطور کامل و ظریفتر معمول شد.
در دوره هخامشی از پارچه زری استفاده می شده که به علت علاقه فراوان به رنگ آبی، این رنگ در تولید پارچه‌ها بسیار استفاده شده است.
این صنعت در دوره ساسانى به اوج شکوفایى خود رسید. نساجى ایران بعد از دوره صفوى مورد بى‌توجهى قرار گرفت و از میزان تولید و کیفیت آن به تدریج کاسته شد و از تحول تکنیکى که راهگشاى رسیدن به صنعت نساجى پیشرفته و مستقل بومى است، بازماند که آثار این بى‌توجهى طولانى در وضعیت فعلى صنعت نساجى ایران کاملا مشهود است.
عجیب ترین محصول پارچه بافی دوره صفویه مخمل‌های آن هاست که هنوز کسی نتوانسته محصولی به آن زیبایی بسازد.
نساجی در ایران:
زری، مخمل، ترمه، دارایی، جاجیم و نظایر آن در زمره نساجی سنتی ایران قرار دارند.
هم اکنون مراکز مهم تولید پارچه‌های دستباف ایران استان‌های یزد، خراسان، مازندران، گیلان، گلستان و خوزستان هستند. پارچه‌های نفیسی چون ذری و مخمل تنها در تهران، کاشان و هنرستان هنرهای زیبای اصفهان تولید می‌شود.
