برج خلعت پوشان یکی از جاذبه‌های تاریخی شهر تبریز است که از آثار دوره‌‌ی صفوی به شمار می‌رود که مرکز اهدای خلعت، مقام، نشان و هدیه از سوی ولیعهدان قاجار به خدمتکاران حکومتی بوده است.
دلیل نامگذاری این بنا نیز این است که در زمان قاجار خلعت اهدایی شاهان برای حاکمان آذربایجان در این برج بر دوش آن‌ها انداخته می‌شد. آخرین مراسم خلعت پوشان نیز در سال ۱۳۳۰ هجری قمری در زمان حکمرانی صمد خان مراغه‌ای انجام گرفته است.
خالی از لطف نیست اگر به این نکته نیز اشاره کنیم که این بنای منحصر به فرد در سال‌های اخیر توسط دانشگاه تبریز مرمت شده است.
این برج آجری بلند، منشور شکل و سه طبقه بوده و دارای شانزده پهلو است. طبقه اول و دوم سرپوشیده بوده و طبقه سوم بدون سقف است. لازم به ذکر است که سقف طبقه اول گنبدی و سقف طبقه دوم ریخته و بعدا با تیرآهن پوشش شده است. این بنا یک قاعده کثیرالاضلاع داشته که قطر قاعده آن ۵/۹ متر است. طاق نماهای جهات اصلی، به شکل طاق جناغی هستند اما جوانب دوازده گانه دیگر به شکل اسپر و دارای طاق نما و تزئیناتی از آجر و کاشی به رنگ‌های سیاه و آبی است. راه پله طبقه همکف به طبقه اول و پشت بام در گوشه شمال شرقی بنا قرار گرفته است. براساس متون و سفرنامه های دوره قاجاریه برج در داخل استخری قرار داشت که با گذشتن از روی پلی ورود به ساختمان میسر می‌شده است. اکنون کانال اطراف برج پر شده و به‌صورت پیاده رو فرش شده‌ای در آمده است.
بالای دیوار طبقه سوم نیز کنگره دندانه‌ای ساخته شده است که در آیین‌های ویژه از آن‌ها استفاده می‌شده است.
سر جان مالکُلم در کتاب خود به نام تاریخ ایران می‌نویسد: «چون وضع حکومت چیره بر ایران چنان است که می‌بایست در هر امری ملاحظه شئونات سلطنت بشود بسیاری از آیین‌ها در ایران از این سبب رواج یافته است. هر چیز که نام پادشاهی بر آنست یا از آن شاه است باید با احترام و آزرم با آن عمل نمایند و به گونه ویژه‌ای ادای لوازم آداب کنند، برای نمونه اگر خلعتی از سوی پادشاه به حکام بلد یا کسی دیگر حتی شاهزادگان خانواده پادشاهی فرستاده شود باید به مسافت چند میل به پیشواز آن رفته با سپاسگذاری بسیار خلعت را بپوشد؛ آن گونه که هر استان حاکم نشینی جای ویژه‌ای در بیرون شهر دارد که آن را خلعت پوشان گویند. خلعت پوشان معمولا چهار میل از شهر بیرون است.»
برج خلعت پوشان در دره‌ای سرسبز در در ده کیلومتری شرق تبریز در روستای کرگج از دهستان باسْمَنج و در جوار رودخانه میدان چایی قرار دارد.
مالکیت این بنا به دانشگاه تبریز تعلق داشته و محوطه آن برای تحقیقات علمی به دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز واگذار شده‌است.
اکنون اگر ساکن شهر تبریز هستید می‌توانید ماکت این برج آجری زیبا را در پارک مینیاتور تبریز از نزدیک مشاهده کنید.
