ربع رشیدی اولین شهرک دانشگاهی جهان آشکارترین نمونه سعی و همت دست اندرکاران اصلاحات ایلخانی در عرصه تعالی و رشد و پویایی فرهنگ ایرانی در چهارچوب اندیشه های غازان خانی می باشد. دانشگاه ربع رشیدی اولین و بزرگترین دانشگاه چندزبانه از نظر تاریخ علم بشری اهمیت بالایی دارد.
ای همایون بنای فرخنده******که شد از رونقت طرب زنده
طاق کسری از دفترت کسری است *******هشت جنت ز گلشنت قصری است
خاکت از مشک و سنگت از مرمر*******بادت از خلد و آبت از کوثر
چون ز سرخاب روی شاهد سنگ******داده سرخاب را جمال تو رنگ
اوحدی مراغه
رشید الدین فضل ا.. همدانی پایه های ربع رشیدی را در قرن ۷-۸ هجری قمری در دامنه کوه سرخاب بنا کرد. طبیب و وزیر معروف دوره ایلخانی با تکیه به سبقه علمی خود دانشمندان بزرگ را از هر گوشه جهان گرد آورده و دانشگاهی تاسیس کرد که گفته می شود ازهر دانشی در آن شعبه ای راه اندازی شده بود.
سازه مربعی شکل و چهار دانشکده در چهارسویش نام ربع رشیدی را برای این مجتمع علمی به ارمغان آورد. مجموعه اربع شامل مسجد، مدرسه ، بیمارستان، کتابخانه، دارالایتام حمام مهمانسرا، مدارس عالی، کارگاه های صنعتی و گنبدی برای آرامگاه شیخ بوده است که خیابان بزرگ و اصلی شهر پس از گذشتن از بازار شهر به دروازه آن می رسید. رشیدآباد دارای یک بارو و دو دروازه درونی و دروازه بیرونی یا باب الابواب نامیده می شود.
مجتمع با سبک آذری سه قسمت اصلی شامل ربع رشیدی، شهرستان رشیدی( مجتمع مسکونی و تاسیسات جنبی)، ربض رشیدی( بخش مسکونی اعیان نشین) ساخته شد.
هزینه های جاری دانشگاهی با ۶ هزار تن دانشجو،۴۰۰ فقیه، ۲۰۰ قاری از کوفه و بصره و شام، ۵۰ پزشک و چندین جراح از هند و مصر با موقوفات شخص شیخ از دارایی خود در بخش های مختلف ایران قدیم تامین می شد.
هزینه دانشجویان، کتابخانه و تکمیل بزرگترین مجتمع وقفی، علمی و آموزشی با در آمد حاصل از وقف نامه ای شیخ شامل ۲۴ کاروانسرا،۱۵۰۰ دکان، ۳۰۰ هزار خانه مسکونی، تعدادی حمام، باغ مصفا ، آسیاب، کارخانه پارچه بافی و کاغذ سازی، دارالضرب و کارگاه های تولید رنگ تامین می شد.
کلاویخو جهانگرد اسپانیایی در سفرنامه خود از ربع رشیدی به عنوان بزرگترین و عظیم ترین بنای زمان یاد کرده است. همچنین یتروشفسکی تاریخ نگار روس: “از همه ی کشور ها انواع درختان میوه ی گل ها و حبوبات که در تبریز وجود نداشته و کسی آنها را ندیده بود نهال آوردند و پیند زدند، به تمام ولایات هند و ختای و… ایلچیانی روانه گردانیدند تا بذر و تخم ویژه ی آنجا را بیاورند”
اما بنای عظیم و پایه های علمی ربع رشیدی با مرگ خواجه اش در هم فرو ریخت .شیخ با وجود خدمات بسیار به دربار غازان خان و ایران با دسیسه های سیاسی بدخواهان به دستور شاه کشه شد. پس از مرگ وی ربع رشیدی و عظمت علمی و تاریخی اش نیز غارت و ویران شد.
پس از حکومت ۴ سلسله بر مرزهای قدیم ایران، شاه عباس صفوی دستور بازسازی مجتمع را داد ولی دیگر شاهان صفی توجهی به این اثر مهم نکردند و ویرانی ادامه یافت تا جایی که به راحتی می توان گفت آثار معماری برروی خاک وجود ندارد. در کاوش های انجام یافته چهارهزار کاشی مربوط به معماری سبک آذری در منطقه یافت شده است ولی به ضوح می توان ادعا کرد آنچه اکنون در منطقه معرف ربع رشیدی باقی مانده آثاری از قلعه صفوی است که با تلفیقی از مصالح ربع رشیدی، شنبه غازان و گورستان های تاریخی تبریز برای مقابله با حمله عثمانی ساخته شده است که بر اثر زلزله های تاریخی تبریز بر روی ویرانه های ربع رشیدی فروریخته است.
خرابه های قلعه صفوی نیز توسط مردم برای ساخت و مرمت خانه های مسکونی اطراف به تاراج رفته است تا جایی که برج و بارو به طور کامل تخریب شده و به جای آن خانه ساخته شده است.
منطقه ربع رشیدی یا رشیدیه در سال ۱۳۵۴ ثبت شده و در سال ۱۳۸۱ محوطه تاریخی آن تاسیس شده است و کاوش های باستانشناسی در آن ادامه دارد.
