هشت سال پیش بود که ولیران تاریخی در ساخت و سازهای دانشگاه علم و صنعت کشف شد، اتفاقی درست مثل اسکلت هفت هزارساله تهران. ولیران اما محوطه‌ای اشکانی – ساسانی بود، گورستانی بزرگ که در آن انواع تدفین به دست آمد و سفال‌هایی از جنس نقره، مفرغ و آهن شامل حلقه، انگشتر، النگو، سرنیزه، سرپیکان، زوبین، انواع چاقو، گوشواره، سگک کمربند، گیره سر و اشیای تزئینی و همچنین اشیای شیشه ای، سنگی، چوبی و قیری شامل انواع مهره های تزیینی به اشکال مختلف چاقوتیزکن و… با این حال امروز این محوطه ویرانه‌ای بیش نیست.
تیر ماه ۱۳۸۵ دانشگاه علم و صنعت دماوند بدون استعلام از سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اقدام به عملیات خاکبرداری و تسطیح تپه ماهورهای بخش شرقی رودخانه تار کرد. هنگام خاکبرداری و تسطیح تپه ماهورها، تیغه بولدوزر در منطقه‌ای که در بین اهالی به قلعه دختر، قلعه سنگی و قلعه خدا آفرین معروف است به آثار یک حفره و بقایای قطعات خمره های بزرگ و کوچک و ظروف سفالی برخورد کرد.
اهالی روستای ولیران این موضوع را به گوش مسئولان دفتر میراث فرهنگی دماوند و فیروزکوه رساندند. گزارش سرانجام به سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران رسید و گروهی از کارشناسان ارشد سازمان مزبور به محل اعزام شدند. این کارشناسان به اشیایی از دوران تاریخی برخورد کرده و اشیاء مکشوفه طی صورت جلسه ای به نیروی انتظامی گیلاوند تحویل داده شد.
حالا این محوطه تاریخی تبدیل به ویرانه شده است. دانشگاه علم و صنعت و سازمان میراث فرهنگی به توافق برای ساماندهی این محوطه نمی‌رسند. هر روز بر میزان تخریب گورهای تاریخی افزوده می‌شود.
اکبری، مسئول دفتر میراث فرهنگی دماوند و فیروزکوه می‌گوید که این محوطه جزو اولویت‌های ماست و امیدواریم که بتوانیم در سال جدید آن را ساماندهی کنیم اما امسال بودجه خود را برای مرمت امامزاده‌های تاریخی اختصاص داده‌ایم.
او می‌گوید که این محوطه تاریخی در حال حاضر جزو املاک دانشگاه علم و صنعت به حساب می‌رود و آنها هم فعلا عملیات ساخت و سازشان متوقف شده است و از این نظر مشکلی محدوده را تهدید نمی‌کند.
این در حالی است که این محوطه تاریخی تبدیل به مجموعه‌ای در هم ریخته شده و هر لحظه بیم تخریب کامل آن می‌رود و به نظر می‌رسد که مسئولان سازمان میراث فرهنگی هم چندان نگرانی برای رفع خطر از بیخ گوش این محوطه ندارند.
محوطه‌ای که در ابتدا تصور گورستانی و متعلق به دوره اشکانی است ولی با گذشت یک ماه از کاوش، بقایای معماری منظمی متعلق به دوره ساسانی بر روی گورستان مشخص شد که بخش زیادی از آن توسط بولدوزر تخریب شده بود و در بیشتر قسمت ها فقط پی سنگی آن باقی مانده است.این محوطه در همان روزهای آغازین کار با شماره ۱۶۱۱۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
روستای ولیران واقع در بخش مرکزی شهرستان دماوند و جزو دهستان تارود محسوب می‌شود. این روستا در فاصله ۴ کیلومتری شمال غربی گیلاوند، ۵/۱ کیلومتری جنوب شهر دماوند و در فاصله ۵۰۰ متری شرق جاده آسفالته گیلاوند به دماوند قرار دارد.
محوطه تاریخی ولیران در مختصات جغرافیایی ۲۵ درجه و ۳ دقیقه و ۲۴۲ ثانیه طول جغرافیایی و ۳۵ درجه و ۴۱ دقیقه و ۳۰۳ ثانیه عرض جغرافیایی و در حدود ۵۰۰ متری جنوب روستای ولیران، بر روی تپه ماهورهای میان روستای ولیران در سمت شمال، روستای شلمبه در سمت جنوب و در حاشیه شرقی رودخانه تارود قرار دارد.
دوره اشکانیان، یکی از محدود زمان هایی است که هیچ گونه اجبار مذهبی یا آداب و رسوم، حاکم نبوده است؛ با این که ایران، به شدت متأثر از فرهنگ یونان بوده است. به همین دلایل، تدفین نیز به گونه های مختلفی انجام می گرفته است. در این گورستان، ۳نوع روش تدفین دست کَند زاغه ای، سنگ چین و صخره ای مشاهده شد.
مهمترین اثر مکشوفه دوره اشکانی، گوری دست کند یا دخمه ای است که به صورت زیرزمینی ساخته شده و شامل یک ورودی به عرض ۶۰ و ارتفاع ۱۶۰ سانتی متر و یک فضای مرکزی به ابعاد ۶۰*۱۴۰سانتی متر با سه حفره دیگر در اطراف که نیم متر از آنها پایینتر است و فضاهای اطراف به صورت سکو درآمده اند. این فضاها به وسیله دیوارک های گلی تقسیم کننده از هم جدا شده اند.
از نفیس ترین اشیاء مکشوفه داخل گور، چهار ریتون سفالی و یک نمونه آمفورای سفالی است که در نوع خود بسیار جالب توجه است. سه ریتون به شکل بز کوهی و یک نمونه به شکل کفش است.از دیگر اشیای به دست آمده از این گور، هفت عدد سکه نقره متعلق به مهرداد دوم، اردوان دوم، سنتروک، ارد اول است که همراه با بقایای اسکلت انسانی به دست آمده است.علاوه بر اشیای مذکور از این گور انواع ظروف و اشیاء سفالی از جنس نقره، مفزغ و آهن شامل حلقه، انگشتر، النگو، سرنیزه، سرپیکان، زوبین، انواع چاقو، گوشواره، سگک کمربند، انواع میخ، سوزن، گیره سر و اشیای تزئینی و همچنین اشیای شیشه ای، سنگی، چوبی و قیری شامل انواع مهره های تزیینی به اشکال مختلف چاقوتیزکن و سردوک و بقایای پارچه و چرم نیز به دست آمد.
در کاوش های انجام گرفته بخش غربی محوطه ، هشت عدد سکه نقره مربوط به دوره ساسانی ( سه سکه متعلق به خسرو دوم) و سه قطعه استروکا یا سفال نوشته به خط پهلوی ساسانی و همچنین تعدادی مهره از جنس سنگ عقیق، شیشه و قیر طبیعی کشف گردید.از یافته های مورد توجه در این بخش یک قطعه مهر از جنس سنگ آهن است که در یک وجه آن تصویر کنده استلیزه یک حیوان دیده می شود.
CHN
