دریاچه ی اُرومیه با نام سابق دریاچه ی رضاییه ، در شمال غربی ایران و در منطقه ی آذربایجان واقع شده‌است. این دریاچه طبق آخرین تقسیمات کشوری ، بین دو استان آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی قرار گرفته است .
پارک ملی دریاچه ی ارومیه پس از مرداب انزلی، از جالب‌ترین و نغزترین زیستگاه‌های طبیعی جانوران در ایران به‌شمار می‌رود.
دریاچه ی ارومیه ، بزرگ‌ترین دریاچه ی داخلی ایران و دومین دریاچه ی آب‌شور دنیا است. این دریاچه ، بزرگ‌ترین آبگیر دایمی آسیای غربی است که در شمال غرب فلات ایران قرار دارد.
البته این روزها ، مسئله ی خشک شدن دریاچه ی ارومیه و به دنبال آن طوفان های نمکی ، بیشتر از هر ویژگی دیگر بر شهرت آن افزوده ؛ همین مشکل و راهکارهای ارائه شده برای احیای دوباره آن توجه تمامِ جهان را به خود جلب کرده است.
تا به حال در مورد علل خشک شدن دریاچه ی ارومیه فرضیه های مختلفی بیان شده ، که در اینجا جا دارد نظرات قائم مقام وزیر نیروی کشور را با هم بررسی نماییم :
یک دلیل بروز خشکی در بخش های وسیعی از دریاچه ارومیه مربوط به تغییرات آب و هوا است که باعث شده تا وضعیت دریاچه ارومیه به شرایط امروز برسد؛ بنابراین بازگشت به اوضاع مناسب نیازمند یک سری اقدامات است. بخشی از کار ، انجام مطالعات در این زمینه است و اینکه وزارت نیرو نظرات کارشناسان را درباره مسئله دریاچه ی ارومیه دریافت کند. تاکنون در این زمینه نشست های گوناگونی برگزار شده است و پروژه های فراوانی هم به عنوان راهکار نجات دریاچه ی ارومیه مطرح شد.
از سویی باید به این مسئله نیز توجه داشته باشیم که در دریاچه ی ارومیه تبخیر فراوان آب و عدم تغذیه مناسب اتفاق افتاد. همچنین برداشت های زیادی از طریق چاه های مجاز و غیرمجاز در حوضه دریاچه ی ارومیه صورت گرفته است. همچنین برداشت های کشاورزان از منابع آب های سطحی و سدسازی ها نیز در بروز خشکی دریاچه ی ارومیه تاثیرگذار بوده است. در هر صورت برداشت های صورت گرفته در بخش کشاورزی به مصرف رسیده است.
به دنبال کاهشِ آب دریاچه ، آب دریاچه ی ارومیه به طور غیر منتظره به رنگ سرخ درآمده است. کارشناسان زیست محیطی فرضیه های متعددی برای وقوع چنین رویدادی دارند و همزمان نگرانی‌ها در مورد ”فاجعه زیست محیطی“ در این منطقه افزایش یافته است.
کشند قرمز به پدیده ای اطلاق می شود که بر اثر آن رشد جلبک‌های دریاچه و تالاب‌ها به طرز چشمگیری افزایش می یابد و گسترش معنادار این جلبک‌ها بر بستر آب، رنگ دریاچه را تغییر می دهد.
از علل اصلی شکل‌گیری پدیده ی کشند قرمز می توان به ورود بی رویه پساب‌های صنعتی و زهاب‌های کشاورزی به آب دریاچه ارومیه اشاره کرد که طی سال‌های اخیر بارها از سوی کارشناسان زیست محیطی مورد توجه قرار گرفته است.
در همین حال، مسعود باقرزاده کریمی، کارشناس تالاب‌های ایران در سازمان محیط زیست، طرح فرضیه ی کشند قرمز به عنوان علت اصلی سرخ شدن آب دریاچه ارومیه را منتفی دانسته است.
آقای باقرزاده کریمی، به خبرگزاری مهر گفت: ”میزان شوری آب دریاچه ی ارومیه آن قدر زیاد است که جلبک‌های عامل کشند قرمز نمی توانند در این محیط زیست کنند.“
بنابراین ، این تغییر رنگ آبِ دریاچه ی ارومیه ، هنوز هم به صورتِ رازی برای همگان باقی مانده است.
نماینده مردم ارومیه در مجلس، بر لزوم هماهنگی تمام دستگاه‌ها برای نجات دریاچه اورمیه تأکید کرد وگفت: ” اگر همچنان به مشکلات دریاچه اورمیه بی‌توجهی شود این دریاچه کاملا از بین خواهد رفت ، به طوری‌که باید صدها میلیارد دلار برای احیای آن هزینه شود.به‌طور حتم در صورت خشک شدن دریاچه باید شاهد بروز طوفان‌های نمک در کشورها باشیم. تخصیص اعتبار کافی برای این منظور ، میتواند موجب شتاب بیشتر در امر نجات این دریاچه باشد، از طرف دیگر وزارت نیرو هم باید با برنامه‌ریزی حق آبه ی این دریاچه را اختصاص دهد. طبق بررسی‌های میدانی انجام شده، بخشی از روستاهای اطراف این دریاچه به‌علت افزایش گرد و غبارهای نمکی خالی از سکنه شده است.
در مورد دریاچه ی ارومیه ، نظریات و راهکارهای مختلفی ارائه شده است ، که شاید یکی از جالب ترین آن ها بیانات دکتر پرویز کردوانی ، پدر کویرشناسی ایران ، باشد :
دریاچه ارومیه فدای توسعه بی رویه کشاورزی شده به گونه ای که اگر کشاورزی تعطیل شود دیگر دریاچه ارومیه نجات نخواهد یافت. نمک ها باید از سطح دریا جمع آوری شود و شن و ماسه در سطح آن پاشیده شود و در مدت پنج سال دیگر به یک پارک زیبای گیاهی تبدیل شود. در شرایط کنونی دریاچه ارومیه باعث آلودگی منطقه می شود چون از هوا باد نمک می وزد. اگر دریاچه ارومیه را خشک نکنیم به مروز زمان خودش خشک می شود ۱۴ سال است که مسئولان تنها یک راه حل پیشنهاد داده و می‌گویند باید به دریاچه ی ارومیه آب برسانند. توسعه کشاورزی شهر و صنعت به حدی بوده که آب ندارند به دریاچه ی ارومیه نمی رسد. در قانون کشورمان حق آب نخستین به شهرها و کشاورزی وصنعت اختصاص دارد و حق آبه ای برای دریاچه و تالاب در نظر گرفته نشده است.
دریاچه ی ارومیه ، از دیرباز مورد توجه بوده است ؛ دانشمندان هر ساله داده های مختلف در سراسر جهان را بررسی کرده و نتایج آنها را تحلیل نموده و فهرستی از جایگزین ناپذیرترین مکان‌های طبیعی زمین را منتشر کرده‌اند، فهرستی که نام دریاچه ی ارومیه سه بار در آن تکرار شده است.
به گزارش پاپ‌ساینس، برای تعیین آنکه هر منطقه تا چه میزان جایگزین ناپذیر است، دانشمندان داده‌های ۱۷۳ هزار منطقه حفاظت شده و۲۱۵۰۰ گونه را مورد بررسی قرار دادند. یک عامل کلیدی این است که هر منطقه چگونه در بقای یک گونه مشارکت دارد ؛ یعنی پتانسیل بقا یا پتانسیل از دست رفتن یک گونه در صورت عدم اقدام برای نجات آن تا چه حد است. بیشه‌زارها ، جنگل‌ها ، مناطق کوهستانی ، تالاب‌ها و سایر زیستگاه‌های زمین ، خانه ی گونه‌هایی هستند که اغلب جای دیگری روی زمین وجود ندارند. بنابراین مدیریت یا سوءمدیریت این مناطق میتواند تفاوتی کلیدی در تلاش‌های بقای گونه‌ها داشته باشد.
در مجموع،۱۳۷ منطقه در۳۴ کشور دنیا به عنوان مهم‌ترین مناطق حفاظت شده زمین شناسایی شدند. اگرچه برخی از این مناطق در حال حاضر تحت پوشش برنامه حفاظتی میراث جهانی یونسکو قرار دارند ، اما بیش از نیمی از آنها زیر پوشش این برنامه نیستند ؛نام دریاچه ی ارومیه سه بار در این فهرست آمده است: یک بار به عنوان تالابی با اهمیت بین‌المللی (طبق کنواسیون رامسر)، بار دیگر به عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره یونسکو، و بار سوم نیز به عنوان پارک ملی.
با وجود تمامی اخبار ، همایش ها ، و راهکارهای ارائه شده ، هنوز اقدامی برای احیای این دریاچه انجام نگرفته است ؛ و ما متاسفانه هر روز شاهد مرگ هزاران گونه ی گیاهی و جانوری در این ناحیه خواهیم بود و سرانجام این دریاچه ی نادر در جهان را از برای همیشه از دست خواهیم داد.
