در دامان طبیعتی سرسبز به همراه صدای گوسفندان و بزغاله‌ها و نوای زنگوله‌های این موجودات، روی گلیم دست‌بافت قرمز رنگ، در چادری سیاه رنگ برای خوردن نان و ماست محلی و نوشیدن چایی زغالی تازه‌دم میهمان مردانی غیور و زنانی نجیب با طعم و بوی مهربانی و سادگی شوید. چند روزی از دنیای تکنولوژی، ساعت‌ها انتظار در ترافیک طاقت‌فرسا، دود ماشین‌ها، هیاهوی شهری، خانه‌های سربه فلک کشیده و آجری، و در یک کلام از زندگی ماشینی دور شوید و تجربه یک زندگی سنتی را به خود هدیه دهید.

آیا می‌دانید این میهمانی ساده و بی‌آلایش کجاست؟ البته که پاسخ این سوال در سیاه چادرهای عشایر سرزمین کهن ایران با عطر و بوی صمیمیت، وحدت و همدلی نهفته است. مردمان اصیل عشایر در قالب ایل‌ها و طوایف مختلف با فرهنگ‌ها، زبان‌ها و گویش‌های شیرین به صورت کهن‌ترین شیوه زیست بشر زندگی می‌کنند و هر کسی که وارد جمع آن‌ها شود، از میهمان‌نوازی گرم آن‌ها شرمنده می‌شود.

خوشبختانه پدیده‌ای به نام “گردشگری” در جهان مطرح است که یکی از اهداف برجسته آن، آشنایی با فرهنگ و آداب و رسوم مختلف محسوب می‌شود. صنعت گردشگری به عنوان حلقه واسط بین زندگی و فرهنگ عشایری، و محصولات، خدمات و تجربه‌های مورد نیاز گردشگران تلقی می‌شود. گردشگری فرهنگی نوعی از گردشگری است که گردشگر را به فراگیری، آموزش، کنکاش و کسب تجربه درباره فرهنگ حال و گذشته جامعه مقصد و مقایسه آن با داشته‌ها و انگیزه‌های جامعه خود و دیگران وا می‌دارد و در واقع تجربه کیفی میان گردشگر و محیط مورد بازدید قرار می‌گیرد. گردشگری عشایری نیز با هدف مشاهده سبک زندگی عشایر، تماشای مراسم سنتی، جشن‌ها، آیین‌ها، صنایع‌دستی، لباس‌های رنگارنگ، غذاهای محلی، زبان و موسیقی و… انجام می‌گیرد که به عنوان “دیدنی‌ترین جاذبه عصر تکنولوژی” مطرح است.

عشایر کوچ‌رو که یکی از جاذبه‌های مهم گردشگری فرهنگی به شمار می‌آیند در پهنه جغرافیای کشور از پراکنش یکسانی برخوردار نیستند. در همه نقاط ایران، در حوزه‌های غرب و جنوب‌غرب، شرق و جنوب‌شرق، شمال‌غرب، شمال‌شرق و مرکزی ایران ایلات و عشایر پراکنده شده‌اند. ۲۵ استان کشور ایلات و طوایف مختلفی را در خود جای داده‌اند. عشایر ایران به همراه افغانستان، تاجیکستان، چین، شمال‌غربی آفریقا و کوه‌های کلیمانجارو تنها عشایری هستند که کوچ عمودی (از کوه به دشت و برعکس) دارند و همین دست و پنجه نرم کردن با طبیعت متفاوت، شیوه‌ خاصی از سبک زندگی را برایشان پدید آورده که منحصر به فرد و در نوع خود شگفت‌انگیز است.

زندگی عشایری یک دنیای هیجان‌انگیز و در عین حال منحصر به فرد است. تمام فعالیت‌های آن‌ها در نظر شهرنشینان دور از ذهن تلقی می‌شود. این مردم پرتلاش در طول روز شیر می‌دوشند، پشم می‌چینند، جاجیم می‌بافند، روغن می‌گیرند، ماست می‌زنند، شاهنامه می‌خوانند، تفگ‌چی دارند و در زمان مناسب خانه‌شان را به کول می‌بندند و راهی دشت و کوهستان می‌شوند. عقایدشان را می‌توان با هر سخنی که بر زبان می‌آورند و هر کاری که انجام می‌دهند، احساس کرد. برای مثال، بدهکاری که در میان جوامع شهری نشانه فقر است، در میان این مردم زنده‌دل، شاخصه رونق زندگی است. مهارت‌های خاص زنان و مردان عشایر زبانزد خاص و عام است. شیوه‌های ویژه برای ادامه حیات، چادر زدن، و حتی طرح قالی و دار قالی آن‌ها نیز منحصر به فرد است. به همان اندازه که قادر به پیش‌بینی وضعیت آب و هوا در چند روز آینده هستند، با خواص گیاهان دارویی نیز آشنایی کامل دارند.

عشق به ملت، خاک و کشور، قناعت، تعصب، جوانمردی، دینداری و ولایتمداری محتوای زندگی جامعه عشایری را تشکیل می‌دهند. سبک زندگی و نگاهی که عشایر به زندگی دارند می‌تواند در اصلاح الگوی مصرف و سبک زندگی جامعه امروزی موثر واقع شود. تجربه زندگی با چنین مردمی هرچند به مدت چند روز می‌تواند به بهبود سبک زندگی امروزی و به طور کلی حفظ سنت‌ها و فرهنگ‌های اصیل ایرانی کمک کند. عشایر جزو میراث‌داران و حاملان بخشی از فرهنگ، ارزش‌ها و سنت‌های اصیل ایران زمین هستند؛ در نتیجه باید توجه داشت که گردشگری عشایری در جهت ارتقاء و بهبود زندگی جامعه عشایر و حفظ صیانت از آداب و رسوم سنتی آن‌ها توسعه پیدا کند و تلاش برای به حداقل رساندن اثرات منفی این نوع گردشگری بر سبک زندگی عشایر در تمام زمینه‌ها صورت گیرد.

در راستای شناسایی فرهنگ غنی عشایر و جذب گردشگر پیشنهاد می‌شود زمینه‌های لازم برای شناساندن ابعاد زندگی ایلات و عشایر به اشکال موزه‌ای- یادمانی و یا به صورت زنده و نمایشگاهی، برگزاری جشنواره‌های فرهنگی، نمایشگاه‌های هنری و صنایع‌دستی فراهم شود. از سوی دیگر می‌توان به معرفی مفاخر عشایر پرداخت و با روش‌های مختلف اطلاع‌رسانی کرد. در کنار زندگی عشایری ایجاد محیط‌ها و فضاهای مناسب برای انجام فعالیت‌های تخصصی نیز خالی از لطف نیست؛ انجام مطالعات و پژوهش‌های تاریخی، فرهنگ سیاسی، مردم‌شناسی، روان‌شناسی اجتماعی، جامعه‌شناسی ایلات و عشایر و همچنین گردهمایی‌های تخصصی نقش مهمی در شناساندن زندگی عشایر به صورت آکادمیک و علمی دارد. البته نباید انواع تولیدات و صنایع‌دستی و آثار هنری عشایر را فراموش کنیم، بهتر است با فراهم آوردن زمینه‌های عرضه و فروش محصولات عشایری نه تنها به وضعیت اقتصادی این جامعه و جذب گردشگر کمک کرد بلکه آن‌ها را به تولید بیشتر و بهتر محصولات تشویق و ترغیب نمود.

به طور خلاصه گردشگری عشایری درصورتی که به شکل برنامه‌ریزی شده و اصولی اجرا شود، گامی بزرگ در جهت پایداری زندگی عشایری و حفظ آداب و رسوم، سنت‌ها، عقاید، ارزش‌ها و باورهای این قشر از جامعه خواهد بود.

بنابراین اگر کسی قصد فاصله گرفتن از محیط شهری و ماشینی و همچنین علاقه‌ای به تجربه فرهنگ‌های مختلف داشته باشد، بهترین مقصد برای وی سیاه چادرهای عشایر و پیوستن به تورهای عشایری است.