قلعه والی ایلام در دشت میان کوهی ایلام و در بالای تپه چگا میرک (خیابان پاسداران کنونی شهر ایلام ) در سال ۱۳۲۶ هجری قمری ساخته شده‌است. چشمه بی بی آب این قلعه را تأمین می‌کرده‌است که به سبک گذشته با استفاده از تنبوشه آب چشمه به محوطه حیاط مرکزی قلعه هدایت می‌شده‌است. در حال حاضر قلعه در ضلع شمالی خیابان پاسداران ایلام قرار دارد و مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته‌است.
قلعه والی یکی از بناهای فرهنگی-تاریخی عظیمی است که در ضلع شمالی خیابان پاسداران ایلام قرار دارد. این بنای تاریخی که یادگاری از ادوله و زمان‌های پیشین و در نوع خود بی نظیر است. در سال ۱۳۲۶ قمری به دستور غلام رضا خان والی فیلی در محله‌ای بنام حسین آباد فیلی که به ده بالا مشهور بوده، احداث گردید. غلامرضاخان والی فیلی این محل و بنا را برای اسکان خود در فصل تابستان انتخاب کرده و آن را بر روی تپه‌ای نه چندان بلند احداث کرد و با توجه به آن، ارتفاع فعلی کف حیاط از اطراف آن محدوده ۵/۳ تا ۴ متر است.
تاریخچه:
در مورد تاریخچه قلعه والی چنانچه از سنگ نوشته‌ای که در تخت خان (محله‌ای در ۱۵ کیلومتری شمال شرقی صالح آباد-ایلام) پیداست چنین آمده که غلام رضاخان بعد از ذکر چندین سطر از کارهای انجام شده خود می‌نویسد: امر به ساختن قلعه حسین آباد فیلی که مشهور به ده بالا است نمودم قلعه حمام و باغ به معماریت حاج درویش علی کرمانشاهی و حجاری رضاقلی بود مورد توجه غلام رضا خان قرار گرفته و خان ایلام مسئولیت حفاظت از زنانش را در تمامی جنگ هایی که غلامرضا ابوقداره انجام می داد به رضا قلی سپرد ، از این پس رضا قلی در طول جنگ‌های غلامرضاخان زنانش را با لباس مبدل به ایلات و عشایر ایلام می‌برد. در آن زمان رضا قلی با دختر باقر یکی از بزرگان خاندان غیاثی ازدواج نمود و در ایلام ماندگار شد پس از فرار غلامرضا خان از ایلام و اقامت در بغداد در سال ۱۳۰۶ شمسی ،مرحوم رضا قلی چند وقتی را در یکی از شهرهای مرزی عراق به سر برده و پس از اعلام امان نامه حکومت وقت ،به ایلام برگشته و اواخر عمر خود را در شهر ایلام سپری نمود. رضا قلی فرزند حیدر کرمانشاهی است. فرزندان بجا مانده از رضا قلی دو دختر به نامهای فردوس و ربابه محجوبی که در ایلام سکونت دارند.
قلعه والی در زمان جنگ تحمیلی تا حدود ۵۰٪ تخریب شد که در سال ۱۳۶۷ با همکاری سازمان میراث فرهنگی بعد از دو سال تلاش بی وقفه در سال ۱۳۶۹ بازسازی آن به اتمام رسید و در اختیار مدیریت میراث فرهنگی استان ایلام قرار گرفت و در جریان بازسازی سعی بر آن شد که معماری و سبک دیرینه آن حفظ و تغییراتی در آن داده نشود ولی با توجه به این مسئله، تغییراتی جزئی از قبیل کارگزاری تیرآهن در سقف ایوانهای قلعه، سقف خرپشته‌ها و در اجرای طاق ضربی آنها، حذف و یا اضافه کردن دیوار در اتاقها و غیره داده شد.
معماری:
در اجرای سقف کلیه اتاقه، از ملات گچ و آجر استفاده شده و در آنها از انواع و اقسام قوسهای بار بر و غیر بار بر(تزئینی) استفاده شده‌است. اسامی این قوسها عبارتند از : قوس جناقی، قوس نیم دایره (حلالی) و قوس سه قسمتی. قوس سه قسمتی فقط جهت نما سازی استفاده شده و بار بر نیست و برای بار بری قسمت‌هایی که در آن از این نوع قوس استفاده قوسی پنهان که در دل دیوار جاسازی شده‌است استفاده گردید.کلیه این قوسها از نظر اجرایی به سبک قوس رومی اجرا شده‌اند و اطراف آنها با شکستگی در آجر ه، برجسته نشان داده شده و همراه با کاشی‌های ریز رنگی تزئین شده‌اند. قوسهایی که به این سبک(سبک رومی) اجرا شده‌اند از مقاومت بالایی در مقابل فشارهای وارده بر خوردار هستند.
مسیر دسترسی: ایلام، خیابان پاسداران
