کاخ هشت بهشت که روزگاری زیباترین کاخ عالم هم نامیده می‌شد، در دوره صفویه ساخته شده است. این کاخ یکی از زیباترین کاخ های تاریخی شهر اصفهان به شمار می آید. از کلیه کاخ ‌های باصفا و کلاه‌فرنگی‌هائی که در این دوره در کنار چهارباغ احداث شده بود، فقط کاخ هشت‌بهشت باقی‌ مانده‌ است.

کاخ هشت بهشت در سال ۱۰۸۰ هجری در دوره‌ زمامداری شاه سلیمان صفوی در باغ بلبل بنا گردید. پس از این نیز در پایتخت های پیشین صفویه، تبریز و قزوین نیز بناهایی به این نام وجود داشت که اکنون اثری از آن‌ها باقی نیست. اما هشت بهشت اصفهان با دنیایی از تخیلات هم چنان باقی مانده است.

بنای هشت بهشت با سبک معماری اصفهانی، در دو طبقه ساخته شده که با طاق های زیبا و تزئینات فراوان یکی از نمونه‌های درخشان معماری عصر صفویه به شمار می‌رود. این کاخ از همان ابتدای احداث «کاخ هشت بهشت»، «هشت به هشت» و «هشت در بهشت» نامیده می‌شده‌است.

باغ وسیعی که عمارت در آن واقع شده جزئی از باغ بزرگ نقش جهان بوده‌است که شاه اسماعیل اول احداث کرد و در زمان جانشینان او به خصوص شاه عباس اول به قطعات متعددی تقسیم شد. باغ هشت بهشت در زمان شاه صفی وجود داشته است و در دوره دو شاه بعدی یعنی شاه عباس دوم و شاه سلیمان بر درختان این باغ زیبا افزودند. لازم به ذکر است کوشک باغ متعلق به زمان شاه سلیمان صفوی می باشد که در آن دوره باغ تکمیل و اصلاح گردید و در سال ۱۰۸۰ هـ . ق که با سومین سال سلطنت شاه سلیمان صفوی مقارن بود، به اتمام رسید و به گفته برخی تاریخدانان این باغ نشیمن هشت سوگلی حرم پادشاه بوده است، که ۴ نفر در طبقه همکف و ۴ نفر دیگر در طبقه اول سکنی گزیده بودند.

بخش مرکزی کاخ هشت بهشت به صورت چهار صفه ساخته شده و ایوان آن رو به شمال است. سقفی که بر فراز این بنای ۴ صفه استوار است پوشیده از مقرنس‌های گچی خوش رنگ و خوش طرح است.

اتاق های طبقه اول در چهار گوشه عمارت تزئیناتی از گچبری و نقاشی دارند. در طبقه دوم عمارت نیز مجموعه‌ای از رواق‌ها و اتاق ها و طاق ها و پنجره‌ها زیبایی آن را دوچندان می کنند. این طبقه به راهروها و اتاق های متعددی تقسیم شده که هر یک تزئینات خاصی دارند. در برخی حوض آب و در بعضی بخاری‌های دیواری تعبیه شده‌اند. دیوارها را نیز آینه‌های فراوان می‌پوشانیده‌اند. تمام سقف‌های کاخ را نیز موزائیک‌های بسیار عالی پوشانیده و دالان ها و غلام‌گردش‌های بسیار زیبا و هماهنگ، آن ها را احاطه کرده‌اند.

ارتباط میان فضاها و قسمت‌های مختلف آن یکی از ویژگی های جالب این بنا است. این ارتباط باعث شده تا این عمارت در عین تنوع و گوناگونی و تعدد فضا از وحدت و یکپارچگی و تزئینات قابل توجه برخوردار شود.

ایوان شمالی کاخ، حوضی مرمرین با ژرفای کم به نام حوض مروارید دارد، ایوان نیمروزی کاخ نیز فرایندی آبشارگونه، در دیواره‌ ایوان به صورت یک کانال قایم طراحی شده که از حوضی با پوشش مسین از طبقه‌ بالا، آب جریان یافته و هم چون آبشار به درون حوض کوچک پایینی می‌ریزد. اتاق‌های کاخ به طور کامل به نقاشی دیواری و آیینه کاری آراسته بوده که قسمت بیشتر آن‌ها در دوره‌ی قاجاریه از بین رفته است.

کاخ هشت بهشت طرحی هشت پهلو دارد که با توجه به نام کاخ، الگوها و نمادهایی از عدد هشت در این بنا زیاد به چشم می خورد. شمار واحدهای ساختمانی هشت تا، حوض مرکزی هشت پهلو است، آجرهای کف پوش هشت پهلویی نیز دارد. اتاق های دو واحد ساختمانی آن نیز هشت پهلو است. در نمای بیرونی، کاخ تزیینات کاشی‌کاری جالبی در بالای حوض دارد که برخی اشاره به داستان‌های پندآموز، برخی در بردارنده‌ی نمادهای حماسی و ملی است، برخی نیز صحنه‌های شکار جانوران و پرندگان و گاه جانوران اسطوره‌ای چون سیمرغ را به نمایش درآورده است.

در اواخر دوران قاجار عمارت هشت بهشت به مالکیت خصوصی اشخاص در آمد و از زیورهای نفیس و گرانبهای دوره صفویه عاری گردید. به طوری که امروز از آن همه شکوه و فریبندگی داخل کاخ و آب نماها و جوی‌های آب روان اثری بر جای نمانده‌است.

گفتنی است که تزئینات این کاخ هشت‌گوشه که نشانه روحیه معماری و تزئینات اواخر دوره صفوی است به همراه ساختمان آن که میان باغ واقع شده‌است بعدها به فراوانی مورد تقلید قرار گرفته‌است.

آدرس: اصفهان، غرب خیابان چهارباغ عباسی، مقابل خیابان کنونی شیخ بهائی