سه گنبد برجی آجری و استوانه ای است که در استان آذربایجان غربی، در جنوب شرقی ارومیه قرار دارد. این برج تاریخی در سال ۵۸۰ قمری ساخته شده است که به قرن ششم تعلق دارد.
برج سه گنبد آرامگاه بوده و به دستور شیث‌قاط المظفری یکی از امیران محلی سلجوقی و توسط شخصی به نام ابومنصور ساخته شده است.
وجه تسمیه:
برخی معتقدند این بنا به خاطر وجود سه گنبد در سه طبقه آن بدین نام مشهور است و گروهی از مورخان نیز عقیده دارند که وجود دو بنای دیگر که در مجاورت روستائی به نام چهریق از دهستان های شهرستان سلماس وجود داشته است، علت نامگذاری این مجموعه به سه گنبد می‌باشد.
ساختمان بنا:
برخی از مورخان عقیده دارند این بنا به جای آتشکده‌ای از دوره ساسانی احداث شده است ولی هیچ‌گونه سندی مبنی بر این ادعا وجود ندارد. دلایلی که این مورخان ارائه می‌دهند این است که این بنا در سه طبقه و شبیه دوره ساسانی ساخته شده که دو طبقه اصلی آن یک سردابه و طبقه دوم محل عبادت بوده که روی گنبد، گنبد کوچک‌تری است که این بنا را به سه گنبد تبدیل کرده است.
همچنین دلایلی که احتمال می‌دهند این بنا از دوره ساسانی است: یکی پلکانی بودن ورود به محل عبادتگاه است که در بناهای اسلامی نظیر آن دیده نمی‌شود. دلایل دیگر احتمال وجود آتش در طبقه سوم و دلیل سوم اثر دست معماران که موردی نادر در بناهای اسلامی است. در زمان ساسانی معماران اثر دست خود را مانند امضا در جایی که بنا می‌کردند، می‌گذاشتند. در دوره سلجوقی این بناها رواج داشت و تمام تزئینات مربوط به دوره سلجوقی است.
قطر این برج پنج متر و ارتفاع آن ۱۳ متر بود، ساختمان فعلی دو طبقه است و در چهار قسمت آن دریچه‌هایی وجود دارد.
طبقه اول که به آن سردابه گفته می شود، دارای پوششی قوس‌دار است و از طبقه دوم مجزا می‌شود. در کوچک طبقه اول یک متر و ۷۰ سانت ارتفاع دارد. طبقه دوم که اتاق مقبره خوانده می‌شود دارای دری به ارتفاع دو و نیم متر است.
در واقع این بنای استوانه‌ای شکل مدور دارای دخمه‌ای است که قسمت فوقانی آن را به وسیله آجر تبدیل به بنایی شامل اتاق مقبره کرده‌اند و مدخل آن در یک قالب معماری بر نقش و نگار محاط شده و در بدنه استوانه‌ای برج تعبیه شده است. درگاه ورودی آن در میان طاق‌های سطحی واقع شده و از لحاظ معماری زینت خاصی به آن بخشیده است.
سقف اصلی گنبد و دیوارهای آن سالم هستند. طبقه دوم بنا مانند سایر مقادیر دوره سلجوقی روی سردابه احداث شده است.
تزئینات سردر ورودی مقبره نیز در نوع خود کم‌نظیر بوده و به‌صورت قطعات سنگ و گچ با نقوش هندسی و کتیبه به خط کوفی تزئین شده است.
مصالح قسمت‌های تحتانی بنا تا ارتفاع حدود ۳/۶ متر از سنگ‌های تراش خاکستری‌رنگ ساخته شده و از این قسمت به بالا تمام مصالح بنا از آجرهای چهارگوش ساخته شده است.
برج سه گنبد با شماره ۲۴۳ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
