دیوار بزرگ گرگان یا دیوار سرخ، دیواری تاریخی است که از کنار دریای خزر در ناحیه گمیشان آغاز شده و تا کوه‌های گلیداغ در شمال شرق کلاله ادامه می‌یافته‌است. هم‌اکنون تقریباً تمام این دیوار از میان رفته‌است و تنها بخش‌های کوچکی از آن که در زیر خاک مدفون مانده، باقی است. این دیوار در متون قدیمی “مار سرخ” نیز نامیده‌شده‌است.
برخی معتقدند دیوار بزرگ گرگان به دوره‌ی مادی، هخامنشی یا اشکانی مربوط می‌شود؛ ولی مطالعات باستان‌شناسی انجام‌شده نشان می دهد که دیوار بزرگ گرگان به اواخر دوره‌ی ساسانی متعلق است و بازه‌ی زمانی ۴۲۹ میلادی تا حدود سال ۶۱۵ میلادی را دربرمی‌گیرد.
از لحاظ قدمت، دیوار چین که به دوره‌ی پیش از تاریخ مربوط می‌شود قدیمی‌ترین دیوار در دنیاست. دیوارهای آنتونی در یونان، دیوار گرگان و تمیشه که تقریبا در یک دوره هستند در رده‌ی بعدی قرار دارند. از نظر طولی میز دیوار بزرگ گرگان پس از دیوار چین، دومین دیوار طولانی در قاره‌ی آسیا می باشد؛ ولی در جهان پس از دیوار چین با حدود شش‌هزار کیلومتر طول و دیوار لیمز با حدود ۵۰۰ کیلومتر طول، دیوار گرگان سومین دیوار طولانی جهان است.
نخستین بار اریک اشمیت باستان شناس آمریکایی، هنگام عبور از منطقه گرگان با هواپیما، متوجه وجود دیوار قرمز رنگی شد که عکس برداری های وی اسناد مهمی را برای باستان شناسان بعدی برجای گذاشت.
باستان شناسان طی بررسی های خود شاهد تعداد زیادی کوره و کارگاه ساخت آجر در طول دیوار و در فواصل نزدیک به آن بوده اند که نشان دهنده کارگاه صنعتی بسیار بزرگ برای احداث این دیوار می باشد. این یافته ها نشان می دهد که در ساخت این دیوار ده ها میلیون قالب آجر به کار رفته است. طبق برآوردها۳۰هزار سرباز می‌توانستند در طول دیوار مستقر شوند.
یکی از جنبه های قابل توجه این دیوار، مهندسی پیشرفته آن و مصالح به کار رفته می باشد که در مقایسه با دیوار چین و لیمز مشخص می شود. مصالح به کار رفته در دیوار چین سنگ، چوب و آجراست، در حالی که تمام ۲۰۰ کیلومتر دیوار گرگان از آجر ساخته شده است.
در مقابل دیوار، خندقی نیز وجود دارد که در زمان جنگ آب گرگان رود به سمت این خندق هدایت می شده تا مانعی برای نفوذ دشمن باشد. علاوه بر این، یک سد نیزبه نام کرگز روی دیوار گرگان ساخته شده بود تا آب کورد نیاز خندق تأمین شود.
از ویژگی های دیگر این دیوار می توان به ۳۶ قلعه موجود در پشت دیوار گرگان اشاره کرد. وسعت این قلعه ها ۵ تا ۲۰ هکتار بوده که همه ی آن ها ویژگی های دفاعی دارند. در نواحی غربی دیوار که بیشتر دشت و بیابان است و دید بیشتری وجود دارد قلعه‌ها با تراکم کمتری ساخته شده‌اند، ولی در نواحی شرقی که تپه ماهور و کوهستان بیشتری به‌چشم می‌خورد قلعه‌ها متراکم‌تر هستند. بزرگترین قلعه در میان این قلعه های پشتیبان، ۳۳۰ هکتار وسعت دارد.
اکنون بخشی از دیوار در منطقه “پیشکمر” شمال شرق کلاله وجود دارد که بهترین جا برای دیدن این دیوار، شمال گنبد به سمت کلاله و مراوه تپه بوده و بهترین محل در این مناطق نیز روستای ” تمر قره قوزی” می باشد.
از جنبه گردشگری به شرط فراهم شده امکانات لازم، بازدید این اثر تاریخی پر جاذبه می تواند مکمل تورهایی برای جهانگردی در استان گلستان باشد.
