تا حالا شده یک روز صبح از جلوی یک ساختمان تاریخی هنری مثل «تئاتر شهر» رد شوید و ببینید که صفی طولانی جلوی آن بسته شده است؟ آن هم نه برای دیدن تئاتر بلکه برای دیدن خود بنا؟!
شاید دیدن چنین منظره‌ای در ایران عجیب و دور از تصور باشد که مردم زیادی برای صرفا دیدن محلی که تئاتر در آن اجرا می‌شود صف بکشند، اما چنین اتفاقی برای بسیاری از تئاترهای بزرگ دنیا غریب نیست، ساختمان‌هایی که گاهی چنان باشکوه‌اند که برای وارد شدن به آن باید ساعت‌ها منتظر ماند.
به گزارش خبرنگار تئاتر خبرگزاری ایسنا، اگر جستجوی کوتاهی در اینترنت از چند سالن معروف تئاتر دنیا داشته باشید با عکس‌هایی روبرو می‌شوید که دیدن فقط همان چند عکس، علاوه بر جذابیت بصری که خواهد داشت، حداقل اطلاعاتی را درباره فرهنگ و ارزش آن بناها و جایگاه هنرهای نمایشی آن کشور به شما ارایه می‌دهد.
بسیاری از این مراکز هنری که زرق و برق‌شان چشمگیر است، اعتبار و ارزش بیشتری به اهمیت هنر ارائه شده می‌دهند، چرا که واقعیت این است که در کشورهای صاحب فرهنگ و هنر، چنین بناهای باشکوهی برای پاسداشت هنر، به ویژه هنر نمایشی ساخته می‌شوند، آرزویی که در ایران دست نیافتنی یا لااقل دور از ذهن به نظر می‌رسد و مصداق آن هم وضعیت سالن‌های تئاتر پایتخت است.
در بیشتر شهرهای بزرگ دنیا به ویژه شهرهای مهم اروپا، ساختمانی چند منظوره برای اجرای تئاتر به عنوان هنری قدیمی و کلاسیک و همچنین سایر هنرهای نمایشی وجود دارد که از آن بیشتر به نام «تئاتر ملی» یا «سالن اپرای» آن شهر یاد می‌شود.
این ساختمان‌ها برای اجرای نمایش‌هایی نظیر تئاتر، اپرا و باله کاربرد دارند. ویژگی بارز این گونه مجموعه‌ها در معماری آن‌هاست که اغلب قدمتی تاریخی دارند و به خودی خود جاذبه‌ای گردشگری محسوب می‌شوند.
مدیران خیلی از این ساختمان‌ها ساعت مشخصی را برای تورهای گردشگری درنظر می‌گیرند و در حین بازدید، بخش کوتاهی از اجرای شبانه خود را مثل یک تیزر تبلیغاتی در مدت زمانی کم اجرا می‌کنند تا به این طریق بازدیدکنندگان را با نمایش‌هایی که به صحنه می‌رود آشنا و حتی ترغیب به دیدن کنند.
در ایران هم خوشبختانه چنین مجموعه‌ای وجود دارد و «تئاتر شهر» به عنوان چشم و چراغ این هنر ارزشمند در تهران هم‌چنان پابرجاست. البته در کنار این بنای ۴۰ ساله، باید به تالار وحدت هم اشاره کرد که با تشابه بیشتری نسبت به مجموعه‌های نمایشی خارجی و با نام قدیمی “تالار رودکی” به منظور اجرای اپرا و موسیقی ساخته شده است، اما هر از چندی نمایش‌هایی هم در آن اجرا می شود؛ مثل حالا که بهمن فرمان‌آرا نمایش «مردی برای تمام فصول» را هر شب در آن به صحنه می‌برد.
در این گزارش قرار براین نیست که هنر نمایشی ایران یا محدودیت‌های آن با جایی مقایسه شود بلکه فقط نگاهی گذرا داریم به چند مجموعه نمایشی معروف اروپا که معماری و بنای آن‌ها گردشگران خارجی زیادی را به خود جلب می‌کنند، اتفاقی که به ندرت برای «تئاتر شهر» یا «تالار وحدت»مان با وجود زیبایی‌های معماری‌شان می‌افتد. در حالی که هستند ایرانیانی که نفری ۳۰۰ هزار تومان ناقابل آن هم با رغبت فراوان پول بلیت می‌دهند تا در یکی از سالن‌های معروف مسکو تئاتر یا باله ببینند، کاری که در ایران با رقمی خیلی کمتر از این، به سختی حاضرند انجام دهند.
لندن
ابتدا سراغ لندن می‌رویم که نمایشنامه‌نویسان بنامی چون شکسپیر داشته و «هملت» به عنوان یک نمونه شاخص از ادبیات این کشور هنوز که هنوز است برصحنه‌های تئاتر دنیا، نمایشنامه‌هایش اجرا می‌شود.
تئاتر ملی لندن
ساختمان تئاتر ملی لندن که در سال ۱۹۷۷ ساخته شده، به تجدید حیات و زنده نگه داشتن تئاتر با سابقه و سنتی بریتانیا و نیز گسترش مخاطبان این هنر و هنرمندان اختصاص دارد. این بنا در سه قسمت مختلف خود منتخبی از نمایش‌های جدید و کلاسیک را از مجموعه آثار جهان به صحنه می‌برد و در هفت هشت اجرای همزمانش تنوع فرهنگی ملت خود را به نمایش می‌گذارد. برخی از نمایش‌های کلاسیک معروف، ده‌ها سال است که در برخی از سالن‌های نمایشی لندن روی صحنه است که به عنوان نمونه می‌توان به نمایش «شیرشاه» یا «بینوایان» اشاره کرد.
پاریس
مجموعه اصلی نمایشی پاریس با نام «اپرا هال» ساختمانی بزرگ و عظیم است که در مرکز شهر پاریس و در بخش شمالی رود سن قرار دارد. با توجه به آنکه پاریس را می‌توان یکی از مهمترین شهرهای هنری جهان لحاظ کرد، لذا این ساختمان جایگاهی مهم در هنرهای نمایشی دارد و همواره میزبان اجرای نمایش‌ها، باله‌ها و تئاترهای مختلف ملی و بین‌المللی است. قدمت این مجموعه به سال ۱۶۶۹ و زمان لویی چهاردهم برمی‌گردد.
اپرا هال پاریس
این ساختمان کاخ مانند، وب سایت کاملی دارد که در بخشی از آن برای گروه‌هایی که قصد بازید از این مجموعه را دارند اطلاعاتی ذکر شده است.
سالن اجرای اپرا هال پاریس
برای بازدید از این ساختمان زیبا، لازم است تا در صف‌هایی گاه طولانی ایستاد و ورودیه‌ای چند یورویی پرداخت کرد. ساعات بازدید از این ساختمان ساعاتی محدود در طول روز و همانند ظرفیت بازدید آن محدود است و در صورت فروش ظرفیت تعریف شده بلیت برای یک ساعت خاص، فروش بلیت متوقف می‌شود.
لابی اپراهال پاریس
محوطه داخلی اپراهال پاریس که کارکرد موزه دارد
پراگ
ساختمان ملی تئاتر پراگ به موسسات فرهنگی مهم جمهوری چک و هنر قدیمی و غنی آن تعلق دارد که توسط گروهی از شخصیت‌های برجسته هنری چک ایجاد شده و حفظ می‌شود. یکی از اهداف اصلی این مرکز قدیمی که معرف هویت و استقلال این کشور هم هست، حفظ و گسترش زبان و فرهنگ چک به ویژه در حوزه موسیقی و نمایش است.
سالن تئاتر پراگ و محوطه‌ای برای نمایش‌های محیطی
امروزه این مکان از سه مجموعه تشکیل شده که به اپرا، باله و تئاتر اختصاص دارند. درتئاتر ملی پراگ نه تنها نمایش‌های کلاسیک و ارزشمند اجرا می‌شود، بلکه بخشی از اجراها مختص نویسندگان بومی است که روی نمایش‌های مدرن دنیا متمرکز هستند.
بخش دیگری از سالن تئاتر پراگ
زاگرب
ساختمان ملی تئاتر زاگرب در سال ۱۸۹۵ ساخته شده و در اواخر دهه ۱۹۶۰ بازسازی شده است. تا به حال تعداد بیشماری از هنرمندان مطرح و سرشناس دنیا بر استیج این مکان برنامه یا نمایش اجرا کرده‌اند و تماشگران زیادی هم از کشورهای مختلف به تماشای این اجراها نشسته‌اند. بازدیدکنندگان مجموعه تئاتر ملی زاگرب علاوه بر دیدن آثار نمایشی و بازدید از این ساختمان قدیمی و باشکوه، از آثار هنری دیگری هم که در اطراف آن وجود دارد، دیدن می‌کنند.
تئاتر زاگرب
برای مثال در محوطه بیرونی این تئاتر و درست مقابل ساختمان یک تندیس هنرمندانه وجود دارد که توسط یکی از معماران معروف دنیا ساخته شده است. این مجسمه که “چشمه زندگی” نامیده می‌شود، شامل چند پیکره انسانی و آب است که به اسطوره‌های “جوانی” و “عشق” شباهت دارد.
تئاتر زاگرب
تئاتر ملی زاگرب نیز همانند دیگر ساختمان‌های معروف مشابه، وب سایت مناسبی دارد که اطلاعات مختلفی به همراه راهنمایی لازم برای تورهای گردشگری در این محل را ارائه می‌دهد.
تئاتر زاگرب
مسکو
ساختمان تئاتر مسکو در کنار ساختمان‌های تاریخی دیگر و در فاصله‌ای نسبتا نزدیک به میدان سرخ، برنامه‌های نمایشی و هنری مختلفی را عرضه می‌کند. این ساختمان قدمت زیادی دارد و تاریخ ساخت آن به قرن ۱۹ میلادی برمی‌گردد.
ساختمان تئاتر مسکو
یکی از نکات جالب توجه این مجموعه وب‌سایت اینترنتی آن است که امکان رزرو هتل برای مشتریان خود را فراهم کرده است و با چند مرکز خدماتی قرارداد همکاری دارند و به این ترتیب گردشگران خارجی زیادی را جذب می‌کنند.
همچنین این مرکزتلاش عمده خود را بر تقویت هنر ملی روسیه متمرکز کرده است، چون بخش زیادی از حمایت‌های بیرونی براساس همین شرط دریافت می‌شود.
ساختمان تئاتر مسکو
و اما، تهران
ساختمان استوانه‌ای واقع در چهارراه ولیعصر (عج) تهران که کلنگ آن در سال ۱۳۴۶ به زمین خورد، نماد هنر تئاتر ایران است که البته این روزها چندان حال و اوضاع خوشی ندارد.
«تئاتر شهر» که امیرعلی سردار افخمی (یکی از معماران بنام ایرانی در دهه ۵۰) آن را طراحی کرده، سال ۱۳۵۱ با روی صحنه رفتن نمایش معروف ” باغ آلبالو” نوشته آنتوان چخوف روسی و به کارگردانی ” آربی اوانیسیان ” و با بازی “داریوش فرهنگ”، ” سوسن تسلیمی” ،”مهدی هاشمی” ،”فهیمه راستکار” و “پرویز پورحسینی” به عنوان مدرن‌ترین سالن تئاتر تهران افتتاح شد.
این مرکز که پنج سالن دارد و به جز سالن اصلی بقیه آن در زیر زمین واقع شده‌اند، حدود ۵۸۰ نفر بیننده را در خود جای می‌دهد. البته دیگر سالن‌هایی که به آن اشاره شد، همگی ظرفیتی بیش از این دارند.
نکته قابل‌تامل درباره تئاتر شهر وضعیت حفاظت و تعمیر آن است. در حالی که در کشورهای دیگر براساس برخی گزارشات و مشاهدات هرگونه اقدام بازسازی یا مرمتی در ساختمان‌های قدیمی با حساسیت انجام می‌شود، اما در ایران بنای تاریخی «تئاتر شهر» که در فهرست میراث ملی کشور هم ثبت شده و در وب‌سایتش به عنوان “کعبه آمال اهالی تئاتر ایران در عرصه اجرایی هنر نمایشی” از آن یاد شده، آن طور که انتظار می‌رود تعمیر نمی‌شود؛ آن قدر که بعد از بازسازی و مرمتی که سال ۱۳۸۶ در این ساختمان انجام شد، حرف از هر تعمیر و مرمت جدیدی، تن و بدن تئاتری‌ها را می‌لرزاند.
مراحل بازسازی تئاتر شهر
در برخی از سالن‌های تئاتر دنیا کلاس‌های آموزشی برای گروه‌های سنی مخصوصا کودکان برپا می‌شود تا علاوه بر آموزش، استعدادهای تازه را هم شناسایی کنند، کاری که گویا مشابه آن به گفته یکی از گروه‌های تئاتری، در «تئاتر شهر» ما هم اجرا شده یا می‌شود، اما در همان لابی و با ایجاد مزاحمت برای گروه‌هایی که در گرد و خاک تعمیرات، مشغول تمرین برای به صحنه بردن نمایش خود هستند.
این بنای زیبا که به تنهایی می‌تواند جاذبه‌ای برای گردشگران داخلی و خارجی باشد، از چند سال قبل دچار حاشیه‌های فراوانی شده و زیبایی بصری آن به لطف و همت مدیران شهری و فرهنگی مخدوش شده است. ساخت ایستگاه مترو در جوار این بنا و مجتمعی تجاری که قرار بود مسجد باشد، در ضلع دیگری از آن گواهی براین ماجرا هستند.
تئاتر شهر
ضمن اینکه بازسازی سال ۸۶ این بنا تغییرات یا بهتر بگوییم خسارات زیادی را به این اثر معماری قدیمی وارد کرد و الان هم به جای اینکه مرمتگران اداره میراث فرهنگی تهران یا حداقل کارشناسان شهرداری مسئولیت مرمت و تعمیر این محل را برعهده داشته باشند، اداره هنرهای نمایشی این وظیفه خطیر را با صرف هزینه تئاتر برعهده گرفته است!
غرض از گفتن و یادآوری تمام این مطالب شاید حداقل این باشد که علاوه بر قدردانستن داشته‌هایمان به فکر ساخت مکان‌های جدید و مدرن و حداقل چند بلک‌باکس برای توسعه این هنر ارزشمند هم باشیم، چرا که در چند سال و حتی چند ماه اخیر تجربه ساخت و تجهیز پردیس‌های سینمایی نشان داده که مردم علاقه‌مند به چنین هنرهایی کم نیستند به شرط آنکه در تمام سطح شهر امکان برخورداری از چنین فضاهایی را با کیفیت خوب داشته باشند.
تئاتر شهر
ضمن اینکه «تئاتر شهر» ما به عنوان تنها بنای تئاتری که شکل و شمایلی تاریخی و جذاب دارد، آن قدر با ارزش هست که مثل یک موزه با آن برخورد شود تا دیدنش آرزوی هرکسی باشد که فقط عکسی از آن می‌بیند.
