بقعه شیخ طبرسی
ابو علی نفصل حسن بن فضل طبرسی متوفی در سال ۵۴۸ هجری قمری صاحب تفسیر مجمع البیان است. مزار وی در فلکه شمالی در محوطه باغ رضوان واقع شده و خیابان مجاور آرامگاه وی از قدیم خیابان طبرسی نامیده می شود. وی در سال ۵۲۳ هجری از مشهد به سبزوار رفت و پس از مدتی در این شهر وفات یافت، سپس جسد او به مشهد منتقل و در محل مزبور به خاک سپرده شد.
مسجد جامع گوهرشاد
از ضلع شمالی به دارالسیاده به دار الحفاظ از سمت جنوب به صحن قدس و از غرب به صحن امام و از جهت شرق به سمت شیخ بهایی محدود است مسجد گوهرشاد به همت گوهرشاد آغاز دختر امیر غیاث الدین ترخان در دوران حکمرانی همسرش شاهرخ بن تیمور گورکانی و فرمانروایی بایستقر در خراسان در سنه ۸۱۸ ه. ق توسط معمار چیره دست عصر تیموری قوام الدین بن زیدالدین بن طیان شیرازی با استفاده از آجر و گج‌پی ریزی گردید و بعد از سه سال ساختمان آن به اتمام رسید این بنا مذهبی مشتمل بر چهار ایوان، گنبد فیروزه‌ای و … دو گلدسته زیبا در دو سوی ایوان جنوبی مسوم به مقصوره به عنوان وسیع‌ترین و مرتفعترین ایوان این مسجد است که فضای آن دارای مقرنس کاری و کاشیکاری بسیار زیبایی است ایوان شمالی مسجد گوهرشاد یا دار السیاده نیز با توجه به کتیبه پیشانی سر در به سال ۱۰۸۷ ه.ق در زمان شاه سلیمان صفوی بنا گردیده است.
مدرسه نواب
مدرسه نواب توسط ابوصالح رضوی از اشراف و سادات مشهد در دوره سلطنت شاه سلیمان صفوی به سال ۱۰۷۶ ه- ق بنا شده است. ابوصالح مشهور به نواب بوده و به همین جهت این مدرسه به صالحیه معروف است. در طرح توسعه حریم رضوی بعد از انقلاب اسلامی تخریب و سپس تجدید بنا گردیده.
بنای این مدرسه به دستور بهزاد خان از شخصیتهای معاصر با شاه سلیمان صفوی انجام گرفته است. این مدرسه به مدرسه حاج حسن معروف است.
مدرسه عباسقلی خان
از توع آبینه چهار ایوانی میباشد بنا از دو طبقه مشتمل بر ۱۰۴ حجره ساخته شده و در جلو هر حجره عرفه‌ای مشرف بر صحن وسیع مدرسه میباشد. براساس کتیبه سر در مدرسه تاریخ بنا سال ۱۰۷۷ هجری و بانی آن عباس خان بیگلر بیگی بوده است بنای مدرسه عباسقلی خان تماما آجری و تزئینات آن شامل کاشی مقرنس و کتیبه در سر در ورودی راهرو ایوان جنوبی میباشد. مدرسه عباسقلی‌خان در سحال حاضر جهت تعلیم و اسکان طلبه علوم دینی مورد استفاده قرار می‌گیرد سا لگذشته ایوان ورودی به دلیل تعریض خیابان به همت آستان‌قدس رضوی جابجا شده است.
کاروانسرای بابا قدرت
وسعت بنای مذکور که در زمان فتحعلی شاه قاجار توسط اسحاق خان قرائی برای استراحت و اطراق موقتی کاروان زائرین مشهد الرضا(ع) ساخته شد ۱۵۰۰ متر مربع و دارای یک حیاط مرکزی با ۱۶ اتاق و ایوانچه پیرامون آن است . در دو سوی بنا و پشت اتاق ها ، فضای دو استبل وجود دارد و در چهار گوشه بیرونی آن برج هایی دیده می شود که به مرور زمان تغییر شکل یافته اند . علاوه بر ایوان ورودی در امتداد آن ایوان دیگری به صورت دو اشکوبه ایجاد شده است که به بالاخانه آن منتهی می گردد .
این بنا هم اکنون توسط سازمان محترم میراث فرهنگی و گردشگری در حال مرمت می باشد و انشاا… در آینده نزدیک پس از تکمیل مرمت و اعمال تغییرات ، بخش های اداری ، فرهنگی ، آموزشی ، تجاری و رستوران در این مجموعه راه اندازی می گردد و کاروانسرای بابا قدرت دوباره پس از گذشت سالیان متمادی پذیرای شهروندان و زائران حضرت رضا(ع) خواهد بود.
حمام مهدی قلی بیک
در شهر مشهد و در راسته بازار بزرگ و نزدیک به مسجد هفتاد و دو تن امروزی فضای حمام قدیمی مهدی قلی بیک بنای یکی از امرای تیموری معروف به مسجد قرار دارد که به سال ۱۰۲۷ قمری ساخته شده است. این حمام مجموعه ای از فضا های متعدد بوده و بزرگترین و زیباترین بخش آن بخش بینه حمام با هشت ستون و تزئینات نقاشی است.
این بنا وقف آستان قدس رضوی گردید که پس از مرمت و بازسازی در سال ۱۳۸۵ش به موزه مردم شناسی تغییر کاربری داد. در این موزه اشیایی از قبیل لوازم مورد نیاز در حمام های قدیمی ، انواع سماورهای ذغالی ، قندیل، ظروف مختلف، آبخوری، بخش نمایشگاه عکس قدیم و مردم شناسی به نمایش در آمده است. فیلمی در باره حمام در ساله ۱۳۸۹ به کارگردانی علی حسن زاده ساخته شده است . این اثر در تاریخ ۵ اردیبهشت ۱۳۵۶ با شمارهٔ ثبت ۱۳۷۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
گنبد سبز
به جهت رنگ فیروزه‌ای آن، به گنبد سبز معروف میباشد. این بنا مدفن «شیخ محمد مومن» عارف استرآبادی است که به سال ۹۰۴ ه. ق وفات یافته است. کتاب «تحفه حکیم مومن» در طب قدیم، اثر این دانشمند است. این ساختمان به سال ۱۰۱۱ هجری قمری به دستور «شاه عباس» ساخته شده است. مدتی این محل خانقاه گروهی از صفویه بوده است. هم اکنون این آرامگاه توسط اداره میراث فرهنگی حفاظت می‌شود..
آرمگاه امیرغیاث الدین شاه ملک (مسجد هفتاد و دو تن)
مسجد هفتادو دو تن واقع در ابتدای بازار بزرگ و مشتمل است بر یک ایوان اصلی ورودی دو مناره در دو گوشه بنا یک فضای چهار تاقی در مرکز با گنبد بلند دو پوشه و سالنها و راهروهایی در اطراف تالار مرکزی، امتیاز بنا بکارگیری کاشی در قالب نقش و کتیبه است. این بنا در سال ۸۵۵ هجری قمری توسط شمس الدین محمد تبریزی تجدید بنا سو مرمت شده است مسجد هفتادو دو تن مسجد شاه سابق ظاهرا در ابتدا مقبره‌ای بوده که امیر ملکشاه، امیر المرا، و سپهسالار توس در زمان حکومت الغ بیک بین سالهای ۸۰۷ تا ۸۱۷ ه. ق برای خود ساخته بود. وی در سال ۸۲۹ ه. ق در خوارزم در گذشت و بنا بر وصیتش جسد او به مشهد منتقل و در مقبره‌اش دفن شد. با توجه به متون تاریخی و نیز نقشه بنا و سنگ قبرهایی که در زیر گنبد ظاهر گردید می‌توان پذیرفت که آن مقبره در دوره‌های بعدی به مسجد تبدیل شده و شاید نام سابق خود را هم از مکشاه گرفته باشد.
مقبره میرزا ابراهیم رضوی
میرزا ابراهیم رضوی که یکی از نفقبای سادات رضوی مشهد و از زمره واقفان بزرگ عصر صفوی در این شهر بوده دارای مقبره ای در مجاور کوهسنگی ( انتهای خیابان دکتر بهشتی ) است. این بنا در سال ۱۰۴۷ قمری در باغی مصفا به گونه ای ساخته شده که هم مقبره باشد و هم محل نماز. بدین سبب ایوان بنا و گنبد روی آن به دو بخش تقسیم شده است. نیمه شمالی که مجاور صحن واقع است به محل دفن میرزا ابراهیم اختصاص یافته و نیمه جنوبی که در قبله قبر قرار دارد ویژه برگزاری نماز احداث شده است؛ این بخش دارای محرابی است که در اطراف آن ابیات زیر نوشته شده است:
گردید مزیّن ایـن رواق از دو طرف تا کـرد بنـایش خلـفف شـاه نجف
یک نصف از آن مقبره گشت چو خفلد آن نصف دگر مسجد با عزّ و شرف
ایـن عمـارت بـدور شـاه صـفی به زمیـن آمـد از بهشـت نعـیـم
حـوض پیـش عمـارتـش گـویی مـیدهـد یـاد کوثـر و تسـنیـم
گفت « فخـر » از برای تـاریخش « عالمـست و مقـام ابراهیم »
ایوان مقبره دارای ۳۰/۸ متر ارتفاع و ۱۰/۸ متر عرض است. عمق آن هم ۶۰/۱۱ میباشد و در طرفین ایوان دو حجره دو افشکوبه تعبیه شده است. در صحن مقبره تعدادی از علمای قرن اخیر خراسان مدفون هستند. این فضای تاریخی ـ فرهنگی بر جاذبه های کوهسنگی مشهد افزوده است. مقبره و باغ آن به سادات رضوی مشهد تعلق دارد و ایشان عموماً به زیارت جّدف واقف خود میروند. بازدید از مقبره میرزا ابراهیم برای عموم آزاد است.
آرامگاه نادر
این ساختمان توسط انجمن آثار ملی درسال ۱۳۳۸ هجری شمسی ساخته شد. مجسمه نادر در حالی که سوار بر اسبی است و تبرزینی در دست دارد، بر فراز آرامگاه نصب شده است. این مجسمه توسط موسسه مجسمه‌سازی (Bruni) در ایتالیا ساخته شده است. ارتفاع این مجسمه ۵ متر میباشد. وزن تقریبی آن حدود ۱۴۰۰۰ کیلوگرم است. در داخل آرامگاه، موزه‌ای وجود دارد که اسلحه، کلاه‌خود، زره و لوازم رزمی زمان نادر که شامل تعداد ۱۳۰ نوع اسلحه آن زمان است نگهداری می‌شود. این آرامگاه در سال ۱۳۴۲ گشایش یافته است. «نادرشاه» در شوال سال ۱۱۴۸ ه. ق به سلطنت رسید و در جمادی‌الثانی ۱۱۶۰ ه. ق به دست افراد قزلباش در قوچان کشته شد. در محوطه آرامگاه وی کتابخانه‌ای عمومی به نام کتابخانه «علامه طباطبایی» وجود دارد.
بنای هارونیه
وجه تسمیه این بنا معلوم نیست. احتمالاً این ساختمان مدتی خانقاه بوده است. ساختمان آن به آتشکده شباهت دارد؛ لذا چنین تصور می‌شود که در دوره‌های اولیه اسلام، مسلمین آن را تغییر شکل داده به صورت مسجد در آورده باشند. چون آرامگاه «امام محمد غزالی» در توس می‌باشند و محل آن دقیقاً روشن نیست، در مجاورت این بنا به یادبود این دانشمند، سنگ مزاری نصب شده است.
آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی توسی
به استناد متون و منابع، فردوسی که در سال ۳۲۹ق در روستای پاژ متولد شده بود، به سال ۴۱۱ و یا ۴۱۶ق در توس درگذشت و در باغ شخصی خود که در داخل باروی توس و جوار دروازه رزان قرار داشت روی در نقاب خاک کشید. به درستی معلوم نیست در چه دوره‌ای اولین بنا برروی مدفن وی ساخته شد. نظامی عروضی در سال ۵۱۰ق قبرش را زیارت کرده است. اما جستجوی واقعی برای یافتن محل دقیق آرامگاه حکیم در زمان ناصرالدین شاه قاجار به امر آصف الدوله والی خراسان صورت گرفت و بنایی آجری بر روی آن برپا شد. در سال ۱۳۰۵ش فرهیختگان مصمم شدند بنایی بر فراز مقبره‌اش برپا کنند. در سال ۱۳۰۹ش حاج محمد علی قائم مقام رضوی برای ساخت آرامگاه ۲۵۲۵۰ مترمربع از املاک خود را هدیه نمود. ساختمان آرامگاه در سال ۱۳۱۳ش به اتمام رسید اما بعدها نشست کرد. بدین سبب از سال ۱۳۴۳ش تخریب بنای قبلی و بازسازی بنای فعلی با وسعت ۹۴۵ مترمربع و ملهم از شیوه معماری هخامنشی و اشکانی آغاز گردید و در سال۱۳۴۷به اتمام رسید. مقارن با آن سید عیسی و سید موسی قائم مقام نیز بخشی دیگر از زمین‌های خود را به مساحت ۲۵۳۷۵ مترمربع برای توسعه باغ آرامگاه اهداء نمودند. طبقه تحتانی بنا دارای دیوارنگاره‌هایی از فریدون صدیقی با مضمون هفت خان رستم میباشد که به شکوه این مکان افزوده است.
