خانه مارتاپیترز یکی از خانه های قدیمی و زیبای شهر اصفهان است که در محله تاریخی جلفای این شهر قرار دارد. قدمت این خانه ارزشمند به دوره صفوی برمی گردد زیرا در زمان شاه عباس صفوی ساخته شده است.
خانه مارتاپیترز که به خانه جائی (پدر خانم مارتاپیترز) نیز مشهور است، نام خود را از آخرین مالک خود یعنی مارتاپیترز گرفته است.
طرح بخش های مختلف این خانه از تنوع زیادی برخوردار بوده و کیفیت ساخت و شیوه تزئینات آن بسیار ارزشمند می باشد. وجود ارزش های هنری خاص در معماری خانه مارتاپیترز، باعث شده است که این خانه علاوه بر قدمت تاریخی خود، از لحاظ هنری نیز توجه همه را به سوی خود جلب کند.
مساحت خانه مارتاپیترز حدود ۲۵۰۰ متر مربع است و از جمله مهم ترین بخش های آن که با ویژگی های معماری دوره صفوی همخوانی دارند، حیاط شمالی، کوشک و حیاط جنوبی هستند.
این خانه تاریخی از چند ساختمان مختلف و جدا تشکیل شده است. ساختمان اصلی خانه به بخش تابستانی جنوبی اختصاص داده شده است. بخش عظیمی از ساختمان زمستانی شمالی آن نیز هنگام تعریض کوچه کلیسا از بین رفته و تنها بقایایی از آن باقی مانده است.
در حال حاضر خانه مارتاپیترز شامل سه ساختمان است که عبارتند از ساختمان شمالی، ساختمان شرقی و ساختمان قدیمی. ساختمان شمالی دارای یک اتاق بزرگ در وسط و دو راهرو در شرق و یک راهرو در غرب بوده و فاقد تزئینات است. ساختمان شرقی نیز شامل آشپزخانه و حمام و سایر سرویس های خدماتی و بدون تزئینات است. ساختمان قدیمی که همان بخش اصلی خانه می باشد، از یک سالن بزرگ با نقاشی و گچبری و تعدادی پنجره مشبک چوبی قدیمی تشکیل شده است. پنجره های مشبک و زیبای اتاق های این ساختمان یادآور تزئینات دوره صفویه است. از دیگر بخش هایی که نشانگر تزئینات دوره صفوی است می توان به نقوش هندسی و آجری نمای رو به شمال اشاره کرد.
در طول زمان تغییرات مختلفی انجام گرفت تا باغ پیرامون بنا به چند حیاط و فضای باز تبدیل شود، به طوری که امروزه در شمال کوشک اصلی یک حیاط و در دو جبهه شمالی و شرقی این حیاط فضاهای دیگری واقع شده اند.
خانه مارتاپیترز در سال ۱۳۵۳ توسط سازمان حفاظت آثار باستانی به شماره ۹۹۰ به ثبت فهرست آثار تاریخی کشور رسید. در سال ۱۳۵۷ نیز به دانشگاه هنر فارابی تحویل داده شد و از همان زمان کار مرمت و بازسازی به طور جدی در آن صورت گرفته است که در حال حاضر ساختمان مرکزی دانشگاه در این مکان قرار دارد.
این خانه زیبا و قدیمی در تقاطع خیابان حکیم نظامی و کوچه کلیسای وانک (محله جلفا) قرار گرفته است که به دلیل استقرار در مرکز شهر و بر سر راه کلیسای وانک پذیرای گردشگران زیادی می باشد.
