تپه باستانی حسنلو در آذربایجان‌غربی، در جنوب‌غربی دریاچه‌ی ارومیه، در منطقه‌ی سرسبز شهرستان نقده و در ۷ کیلومتری شمال شرقی این شهرستان واقع است و به‌علت مجاورت با دهستان حسنلو به این نام معروف شده است.
شناسایی و حفاری این تپه باستانی در سال ۱۳۱۳ انجام شد. در طی این حفاری، شماری ظروف سفالی با اشکال متنوع و مختلف به‌دست آمد. دیوارهای این بناها و منازل و معابد آن با پایه‌های سنگی ساخته شده و در بالای آنها از آجرهای بزرگی استفاده شده است.
در قسمت حفاری شده این تپه، ویرانه‌های شهر یا دژی دیده می‌شود که از دو بخش عمده تشکیل شده است. قسمت نخست به تالار شاهی یا معبد سلطنتی معروف است و در آن سکوهای بزرگ و کوچکی دیده می‌شود و در انتهای جنوب تالار تخت‌گاه یا محراب معبد قرار دارد و در این قسمت سکوهای بزرگ و کوچک دیده می‌شود.
قسمت دیگر، تالار بزرگ یا معبد اصلی است که در ضلع شمالی و مجاور بناهای تالار اول قرار گرفته و کف آن فرش شده است و در آن دو قطعه سنگ بزرگ دیده می‌شود. باستان‌شناسان این دو قطعه سنگ سرخ رنگ و بزرگ را وسیله‌ای برای مجازات محکومان یا برای به‌جا آوردن قربانی به درگاه رب‌النوع می‌دانند که سر قربانیان و محکومان را روی آن می‌گذاشتند و از تن جدا می‌کردند. در انتهای این تالار، ۳ ستون بزرگ سنگی جا گرفته است.
پشت این ستون‌های ۴ متری، خانه‌های کوچکی با مصالح سنگی قرار دارد که به‌نظر باستان‌شناسان، محل سکنای بردگان، کنیزان یا خادمان معبد بود. در این قسمت، اسکلت ۴۰ زن نیز پیدا شده است. دور تا دور بناها را حصار و بارویی به ارتفاع ۶ متر فرا گرفته است که قسمتی از این بارو و حصار و کنگره‌های آن در ضلع غربی بر اثر کاوش و حفاری نمودار شده است.
تپه‌ی باستانی حسنلو یکی از مهم‌ترین اماکن باستانی و تاریخی ایران و جهان بشمار می‌رود و باستان‌شناسان ایرانی و خارجی قدمت آن را حدود ۸۰۰ تا ۱۴۰۰ سال پیش از میلاد تخمین زده‌اند.
در دژ حسنلو، اتاق‌هایی نیز به انبار و آشپزخانه و اسلحه‌خانه اختصاص داشته است، از اسلحه‌خانه که معلوم نشده کارگاه اسلحه‌سازی یا محل نگهداری جنگ‌افزار بود، مقدار زیادی شمشیر و ۳ نیزه آهنی کشف شده است. در اطراف غربی حیاط، حدود ۱۵ باب اتاق بزرگ و کوچک وجود داشته و جام زرین حسنلو در یکی از اتاق‌های همین قسمت کشف شده است.
از تپه باستانی حسنلو انواع و اقسام ابزار و ادوات جنگی مانند شمشیر، خنجر، نیزه، سرنیزه‌هایی از جنس مفرغ و آهن به همراه هزاران ظروف سفالی و اشیای استخوانی سنگی سفالی، شیشه‌ای و فلزی گوناگون که هر یک دارای ارزش تاریخی، باستانی و هنری هستند، کشف شده است که در موزه‌ها ایران باستان، آذربایجان، آمریکا، فرانسه و دیگر کشورهای جهان نگهداری می‌شود. مهم‌ترین اثر مکشوفه تپه باستانی حسنلو که اهمیت ویژه‌ای در جهان و باستان‌شناسی دارد، جام طلایی حسنلو است. این کشف در تاریخ باستان‌شناسی ایران و در جهان یکی از مهم‌ترین اکتشافات علمی و از نادرترین آثار تاریخی دینی و هنری دنیای باستان شناسی بشمار می‌رود.
این جام اثر کاملاً خیره‌کننده‌ای است، چون بیش از حد ظریف کاری داشته و فاقد ترکیب مجلل است. قدمت جام طلایی کشف شده از تپه حسنلو در حدود ۸۰۰ سال قبل از میلاد مسیح است.
واقعیت این است که نه تنها تپه حسنلو بلکه صدها اثر باستانی و تاریخی در آذربایجان‌غربی، این منطقه را در زمره‌ی مناطق دیدنی و دارای استعداد و امکانات بی‌نظیر گردشگری قرار داده است که این امر تلاش بیش از پیش مسئولان را می‌طلبد تا این استان به جایگاه واقعی خود در این زمینه دست یابد.