دومین همایش تجلیل از پیشکسوتان و هنرمندان صنایع‌دستی با حضور تعداد بسیاری از هنرمندان عصر روز دوشنبه در سالن آمفی تئاتر سازمان میراث‌فرهنگی برگزار شد. رییس سازمان میراث‌فرهنگی کشور هر چند که به دلیل کسالت دیر در این مراسم حاضر شد و به ارائه سخنرانی نپرداخت اما معاون صنایع‌دستی کشور به هنرهای ایرانی تاکید کرد که از داشتن تشکیلاتی متناسب بی‌بهره‌اند.
«بهمن نامور مطلق» معاون صنایع‌دستی کشور گفت: «مهمترین مسئله این است که هنرهای ایرانی از داشتن تشکیلاتی متناسب بی‌بهره‌اند. تشکلی منسجم و مستقل برای رسیدگی به مسائل این حوزه وجود ندارد. اعتبار هنرهای سنتی به ویژه مستمری پیشکسوتان در وزارت ارشاد، بیمه‌اش در تامین اجتماعی و وزارت کار، پژوهش آن در پژوهشگاه سازمان، ثبت‌اش در معاونت میراث فرهنگی و ارزشیابی هنرمندانش در معاونت صنایع دستی است. این مسئله مشکلات بسیاری ایجاد کرده است، چنانکه نه تکلیف بیمه‌اش روشن است و نه وضعیت مستمری‌اش»
او با طرح این پرسش چرا هنرهای سنتی در کشور خود غریبه هستند گفت: «هنرمندان ما از تشتت تشکیلاتی در هنرهای سنتی گله‌مند هستند و از سازمان مدیریت توقع دارند تا سر و سامانی به آن بدهد. هنرمندان هنرهای سنتی از خود می‌پرسند چرا هنرهای وارداتی برای خود معاونت‌ها هزینه و هیاهوی بسیار دارند و هنرهای ایرانی- اسلامی فاقد یک معاونت متناسب هستند. هنوز چه مدت باید بگذرد تا این کشور به هنرهای اصیل و بی‌مانند خود توجهی شایسته و بایسته کند.»
آنطور که نامور مطلق اعلام کرد، هنرهای سنتی نیاز شدید به مباحث معرفتی دارند. باید از نو مفاهیم در این عرصه را تعریف و بازتعریف کرد. مدت‌هاست اندیشیدن در این عرصه تعطیل شده و پرسش‌های زیادی انباشته شده‌اند. نسبت این هنرها با تقلید و تغییر چیست؟ آیا این هنرها بر پایه محاکات بنا می‌شوند یا ابداعات؟ آیا موضوع تقلید اثر و کالاست یا الگوستانی از خالق یکتا و کُنش خلق؟ چه نسبتی میان هنر ناسوتی و هنر مثالی با هنرهای سنتی وجود دارد؟ فرق هنرهای سنتی و صنایع دستی چیست؟ سنتگرایان و مستشرقین نظرات فراوانی در مورد هنرهای سنتی ارائه کرده‌اند اما نظر خود ما چیست؟ و بسیاری از پرسش‌های دیگر که لازم است در حلقه اندیشمندان این حوزه طرح شوند تا هنرهای سنتی ما دچار کجروی یا دور باطل نشوند.
نامورمطلق گفت: من گاهی به عنوان نماینده دولت برای هنرمندان و گاهی هم نماینده هنرمندان در مقابل دولتی‌ها هستم و سعی می‌کنم این نقش پیوندی را همیشه ایفا کنم. من خودم را صد در صد دولتی نمی‌دانم و سعی می‌کنم تا حدودی از برچسب دولتی شدن هم دوری کنم.
نامور مطلق بیان کرد: مسئله سوم که به نظر من یکی از مهمترین مسائل است، به گفتمان سازی و فرهنگ سازی بازمی‌گردد؛ تا نگرش و استفاده از هنرهای سنتی و صنایع دستی به یک گفتمان درونی جامعه تبدیل نشود. نمی‌توان انتظار توسعه پایدار و همه جانبه را داشت. در این عرصه هنرها و رسانه‌ها به خصوص سینما و صدا و سیما می‌توانند نقش کلیدی ایفا کنند. باید باور کنیم که هنرهای سنتی و صنایع دستی یکی از مهمترین و تاثیرگذارترین بخش‌های تولیدی کشور است. هم باید حمایت‌های فرهنگی شود و هم حمایت‌های اقتصادی نه اینکه از اینجا رانده و از آنجا مانده باشد.
او با اشاره به اینکه مسائل دیگری نیز مانند تاثیر مخرب کالای قاچاق و همچنین عدم همکاری نظام‌مند برخی از نهادها مانند شهرداری‌ها و گمرک نیز وجود دارد، اظهار کرد: ما یقین داریم اگر به این مسائل رسیدگی شود نه فقط این حوزه نیازهای داخلی را برطرف می‌کند، بلکه به یکی از قطب‌های صادراتی نیز تبدیل خواهد شد همانطوری که پیشتر بوده و همانطوری که برخی از کشورها هستند.
نساجی ایران درحال مرگ
معاون صنایع دستی با بیان اینکه اولین مثال در این‌باره ارزآوری است، افزود: همانطوری‌که گفته شد هنرهای سنتی یکی از مهمترین منابع درآمدزایی و ارزآوری برخی از کشورهاست. هند بیش از چهار میلیارد دلار از صنایع دستی و هنرهای سنتی ارزآوری دارد. یک میلیارد آن فقط از نساجی سنتی تامین می‌شود. اما ما که روزگاری نساجی‌مان به دنیا صادر می‌شد، صادرات‌مان تقریبا صفر است. این در حالیست که سیاحانی مانند «فلاندر» یا «لوتی» از صادرات گسترده پارچه‌های ایرانی در دوره قاجار گزارش می‌دهند و تاریخ از صادراتی فراوان در دوره صفویه گواهی می‌دهد. خوشبختانه هنوز نساجی ایران زنده یعنی نیمه‌جان است و می‌تواند با رسیدگی، به وضعیت مناسب بازگردد. به همین دلیل محور اصلی دفتر تولید در سال ۹۴ را نساجی سنتی اعلام کرده‌ایم.
اعتبارات سینما چندین برابر صنایع دستی
نامورمطلق با اشاره به فروش نوروزی صنایع دستی در سال ۹۴ که بیش از پنجاه میلیارد تومان برآورد می‌شود، گفت: نیمی از این مبلغ فقط در بازارچه‌های معاونت‌های صنایع دستی استان‌ها صورت گرفته است. اما تمام درآمد فروش سینما در همین بازه زمانی کمتر از ۱۰ میلیارد تومان بود. با این حال اعتبارات سینما چندین برابر حوزه صنایع دستی و هنرهای سنتی است. هنرمندان محجوب ما از خود می‌پرسند چرا؟
این مسئول همچنین درباره اشتغال و توسعه روستاها اظهار کرد: در سفری که به بوشهر داشتیم متوجه شدیم فقط چهار نفر عباباف باقی مانده است. بر اساس محاسبات به عمل آمده هر دستگاه با مختصری مواد اولیه آن با دو میلیون تومان راه‌اندازی می‌شود و با راه‌اندازی هر دستگاه علاوه بر یک استاد کار، ۴۰ نفر از زنان روستا نیز برای نخ‌ریسی مشغول به کار می‌شوند. یعنی با ۲۰ میلیون تومان ۴۱۰ نفر مشغول به کار می‌شوند و عبایی مرغوب از پشم شتر تولید می‌کنند که هر کدام تا دو میلیون تومان ارزش دارد. هر دستگاه نیز در سال تا ۱۰۰ عبا می‌تواند تولید کند. یعنی بخشی از یک روستای کوچکی مانند کردوان بوشهر با تولید هزار عبای و داشتن یک برند تا دومیلیارد تومان گردش مالی خواهد داشت.
او با بیان اینکه می‌دانم مثال‌های این حوزه باور نکردنی و حیرت انگیزند، گفت: اما از این حیرت انگیزتر تصمیم‌گیرانی هستند که با وجود این همه امتیازات به هنرهای سنتی و صنایع دستی کم توجهی می‌کنند. نه تشکیلات آن را اصلاح می‌کنند و نه اعتبارات آن را متناسب. نه اختیارات آن را مشخص و نه امکاناتش را مهیا.
معاون صنایع دستی اضافه کرد: در این یک سال و اندی کارهایی شده که بد نیست، اما مطلوب نیز نیست. یکی از مهمترین فعالیت‌های صورت گرفته در گذشته راه‌اندازی کارگاه‌های هنرهای سنتی بود که موجب شد بخش زیادی از این هنرها از خطر نابودی رهایی یابند. این کارگاه‌ها در دوره‌ای رونق خوبی داشتند و سپس در دولت قبل تقریبا تعطیل و دوباره در این دوسال اخیر راه‌اندازی شدند.
نامور مطلق اظهار کرد: در سال گذشته چندین کارگاه هنرهای سنتی و همچنین خانه‌های صنایع دستی اضافه شدند که خانه نساجی در یزد، خانه‌های صنایع دستی در سنندج، همدان، اهواز، بجنورد، ارومیه و زاهدان از آن جمله هستند. کارگاه‌های یاد شده اغلب با کمک میراث فرهنگی در محوطه‌های تاریخی شکل گرفته‌اند و با کمک گردشگری به قطب‌های گردشگری تبدیل شده‌اند. هدف، ایجاد کاربری‌های مناسب از محوطه‌های تاریخی و توسعه گردشگری فرهنگی-هنری است.
او همچنین افزود: در سال گذشته حمایت‌های نسبتا خوبی از بخشی از این هنرها انجام گرفت. این حمایت‌ها اغلب به صورت تسهیلات انجام شده است. اما در مواردی که نیاز حیاتی بود با موافقت رییس سازمان کمک‌های بلاعوض نیز به کارگاه‌های هنرهای سنتی شده است که دهها کارگاه شعربافی در کاشان، شالبافی در کرمان و کردستان ، سفال در نطنز و سمنان، حصیربافی در سیستان، حوله بافی در خراسان جنوبی از جمله‌ی آن هستند.
معاون صنایع دستی با بیان این که این موارد جدا از کمک‌های ویژه‌ای است که به تقریبا دویست کارگاه صنایع دستی شده است، گفت: حمایت‌های بسیاری نیز در راه اندازی انواع بازارهای صنایع دستی و هنرهای سنتی صورت گرفته است. امروزه استقبال بی سابقه ای از هنرهای سنتی و صنایع دستی صورت می‌گیرد و هر روز بر حجم آن افزوده می شود.
همچنین در این همایش که به گفته هنرمندان صنایع‌دستی بعد از سالها وقفه و نابسامانی برگزار شده چندین هنرمند پیشکسوت در این مراسم سخنرانی کردند. این هنرمندان درحالی معتقد بودند که مسئولان فعلی میراث‌فرهنگی و صنایع‌دستی وارث نابسامانی‌های بسیاری از گذشته هستند که همچنان مشکلات معیشتی را بزرگترین معضل این قشر عنوان کردند.
«سیدمحمد بهشتی» رئیس پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی یکی از مسئولان پیشکسوت سازمان میراث فرهنگی به شمار می‌رود که در این مراسم حضور داشت. او گفت: «از آنجایی که سرزمین ما دارای ویژگی‌های خاصی است، مهمترین خصوصیات آن بالقوگی منابع است. این امر سبب شده که مردم ایران در طول تاریخ از بالقوگی به بالفعلی در بیایند و شرایط زیستی را مهیا کنند».
بهشتی درحالی مردم سرزمین ایران را کیمیاگر توصیف کرد که به گفته او، اگر مردم سرزمین ما کیمیاگر نبودند، نمی‌توانستند در این سرزمین زندگی کنند. چراکه با توجه به منابع بالفعل که در این سرزمین وجود دارد ظرفیت‌ها محدود است و اگر شاهد این گستره زیستی در سرزمین‌مان هستیم محصول کیمیاگری است که در زمان مختلف بروز پیدا می‌کند، مثل قنات در شهرهای کویری و کیمیاگری در معماری.
او ادامه داد: کیمیاگری در کلام، آن جاست که شاعران ما حضور پیدا می‌کنند و شعر نه بیان احساسات بلکه بیان فکر ماست، بیان آن چیزی که ما از حقیقت به جا آوردیم. به این ترتیب همه در سرزمین ما کیمیاگر هستند، اما کیمیاگری در برخی از مردم بیشتر بارز است و آن هم مربوط به قشر هنرمند می‌شود.
رئیس پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی تاکید کرد: در روزگاری ویژگی‌های فرهنگی از یاد رفته است، یادمان رفته که کیمیاگر هستیم و دچار نسیان شده‌ایم و این بزرگداشت یادآوری فراموشی این ویژگی فرهنگی است. اینکه ما به خودمان و هنرمند یادآوری کنیم چه کسی هستیم و در چه دنیای نسیان زده زندگی می‌کند.
مرگ تعداد بسیاری از هنرمندان در فقر کامل
در این مراسم« محمدحسین زُمرشیدی» معمار در حالی به ارائه سخنرانی پرداخت که به گفته او بسیاری از هنرمندان مهم کشور در فقر کامل از این دنیا رفتند.
او با یادآوری ارزش‌های هنری استادان برجسته و پیشکسوت مرمت به نام‌هایی چون استاد خوش دست، حاج حسین تقوایی و دکتر باقر شیرازی اشاره کرد که مرمت‌های بسیاری را در مکان‌های تاریخی و ارزشمند کشور انجام داده‌اند اما همواره در زندگی معیشتی خود دچار مشکلات معیشتی بوده‌اند.
این هنرمند در حالی حمایت از هنرمندان را موضوعی مهم دانست که به گفته او، امید می‌رود پس از مراسم تچلیل از هنرمندان وزارت ارشاد و سازمان میراث‌فرهنگی توجه جدی به مسائل معیشتی هنرمندان داشته باشند.
این هنرمند ادامه داد: عزیزان مسوول بعد از هشت سال وارث چه نابسامانی‌هایی هستند و با این حال بلافاصله اقدام به بازسازی و تجلیل از هنرمندان صنایع دستی کرده‌اند. این مسوولان با توجه به شرایط مادی کشور که ما امروز از آن آگاه هستیم این کارها را انجام می‌دهند.
عبدالمجید شریف‌زاده، مدیرکل آموزش، توسعه و ترویج صنایع دستی، بهمن نامور مطلق، معاون صنایع دستی، محسن محسنی، کارشناس فرش از دیگر سخنرانان این همایش بودند و حسین بختیاری بیانیه‌ای خواند.
در این میان مسعود سلطانی‌فر، رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیز که گفته می‌شد به علت کسالت شاید در این مراسم حاضر نشود، کمی دیرتر وارد سالن شد و در مراسم تجلیل از هنرمندان شرکت کرد.
در دومین همایش و تجلیل از هنرمندان صنایع دستی و سنتی «همای هنر» از استادان شمسی‌نژاد، محمدمهدی قنبری، سیدکمال میرطیبی، اردشیر مجردتاکستانی، عبدالقادر گلریزخاتمی، جعفر پاکدست، محمدمهدی قان‌بیگی، احمد ستاری، زینب‌السادات امامی، اسماعیل شیران، محسن محسنی و علی‌اکبر اسماعیلی‌قوچان‌تبار تجلیل شد.
