میراث جهانی یونسکو، تعریف و تاریخچه پیدایش
میراث جهانی یونسکو نام عهد نامه ایست بین المللی که در تاریخ ۱۶ نوامبر ۱۹۷۲ میلادی به تصویب مجمع عمومی یونسکو رسیده است. موضوع این عهدنامه حفاظت از آثار و سایت های تاریخی، طبیعی و فرهنگی بشر است که دارای اهمیت جهانی هستند و به تمام انسان های زمین فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص تعلق دارند. بر اساس این عهدنامه کشورهای عضو می توانند آثار طبیعی، فرهنگی و تاریخی تحت حاکمیت خود شامل : جنگل، کوه، آبگیر، صحرا، بقعه، ساختمان، مجموعه یا شهر را پس از تطبیق با معیارهای سنجش میراث جهانی یونسکو نامزد ثبت جهانی کنند. مسئولیت حفاظت از این آثار پس از ثبت ضمن قرار گرفتن در قلمرو حاکمیت همان کشور، بر عهده کشورهای عضو خواهد بود. معیارهای میرا جهانی یونسکو برای ثبت در فهرست آثار به طور قراردادی و برای تشخیص راحت تر با اعداد یونانی شماره گذاری شده است که به شرح زیر می باشد:
معیارهای فرهنگی و طبیعی (عموما با اعداد رومی شناخته می شوند)
- نشان دهنده یک شاهکار از نبوغ و خلاقیت انسانی باشد.
- نشان دهنده تبادل ارزش‌های بشری در یک بازه زمانی در یک منطقه فرهنگی از لحاظ پیشرفت در معماری یا فناوری، برنامه‌ریزی شهری یا طراحی چشم‌انداز باشد.
- گواهی بی‌همتا یا دست‌کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی یا تمدن زنده یا از میان رفته باشد.
- نمونه‌ای برجسته در معماری یا تکنولوژی که مرحله مهمی از تاریخ بشر را نشان دهد.
- نمونه برجسته‌ای از تعامل بین انسان و محیط زیست و یا نماینده یک فرهنگ باشد.
- به طور مستقیم مرتبط با رویدادها یا سنت‌های زندگی، افکار و عقاید یا آثار هنری یا ادبی دارای اهمیت عالی جهانی باشد.
- پدیده‌ای بی نظیر طبیعی با زمینه‌های استثنایی و زیباشناسی باشد.
- نمونه برجسته از مراحل و تغییرات تاریخ زمین‌شناسی باشد.
- نمونه برجسته از فرایندهای زیست محیطی و بیولوژیکی در تکامل و توسعه زمینی، اکوسیستم‌های ساحلی و دریایی و جوامع از گیاهان و حیوان‌ها باشد.
- شامل زیستگاه‌های طبیعی مهم از نظر تنوع زیستی و حاوی گونه‌های در خطر باشد.
میراث جهانی یونسکو در ایران
ایران سه سال پس از تصویب کنوانسیون عمومی یونسکو در تاریخ ۲۶ فوریه ۱۹۷۵ به عهدنامه میراث جهانی یونسکو پیوست و چهار سال پس از عضویت خود یعنی در سال ۱۹۷۹ نخستین آثار خود را (معبد چغازنبیل- تخت جمشید و میدان نقش جهان) را به ثبت رساند. تا به امروز ۲۰ مجموعه و مکان تاریخی فرهنگی و یک اثر طبیعی در فهرست میراث جهانی یونسکو از سوی ایران به ثبت رسیده است و ۴۷ مجموعه نیز برای ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو از سوی ایران پیشنهاد شده است. آخرین اثر ثبت شده در این فهرست قنات ایرانی بود که در سال ۲۰۱۶ به ثبت رسید.
فهرست میراث جهانی یونسکو در ایران به ترتیب تاریخ ثبت
| نام | مکان | تاریخ ثبت | شماره ثبت | معیارها | |
| ۱ | چغازنبیل | استان خوزستان | ۱۹۷۹ | ۱۱۳ | iii-iv |
| ۲ | تخت جمشید | استان فارس | ۱۹۷۹ | ۱۱۴ | i-iii-vi |
| ۳ | میدان نقش جهان | استان اصفهان | ۱۹۷۹ | ۱۱۵ | i-v-vi |
| ۴ | تخت سلیمان | استان آذربایجان غربی | ۲۰۰۳ | ۱۰۷۷ | i-ii-iii-iv-vi |
| ۵ | بم و فضای فرهنگی آن | استان کرمان | ۲۰۰۴ | ۱۲۰۸ | ii-iii-iv-v |
| ۶ | پاسارگاد | استان فارس | ۲۰۰۴ | ۱۱۰۶ | i-ii-iii-iv |
| ۷ | گنبد سلطانیه | استان زنجان | ۲۰۰۵ | ۱۱۸۸ | ii-iii-iv |
| ۸ | سنگ‌نبشته بیستون | استان کرمانشاه | ۲۰۰۶ | ۱۲۲۲ | ii-iii |
| ۹ | مجموعه کلیساهای آذربایجان | استان‌های آذربایجان شرقی آذربایجان غربی |
۲۰۰۸ | ۱۲۶۲ | ii-iii-vi |
| ۱۰ | سازه‌های آبی شوشتر | استان خوزستان | ۲۰۰۹ | ۱۳۱۵ | i-ii-v |
| ۱۱ | مجموعه تاریخی بازار تبریز | استان آذربایجان شرقی | ۲۰۱۰ | ۱۳۴۶ | ii-iii-iv |
| ۱۲ | آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی | استان اردبیل | ۲۰۱۰ | ۱۳۴۵ | i-ii-iv |
| ۱۳ | باغ ایرانی | استان‌های فارس،مازندران، اصفهان،کرمان، یزد، خراسان | ۲۰۱۱ | ۱۳۷۲ | i-ii-iii-iv-vi |
| ۱۴ | مسجد جامع اصفهان | استان اصفهان | ۲۰۱۲ | ۱۳۹۷ | i-ii-iv |
| ۱۵ | برج گنبد قابوس | استان گلستان | ۲۰۱۲ | ۱۳۹۸ | i-ii-iv |
| ۱۶ | کاخ گلستان | استان تهران | ۲۰۱۳ | ۵۱۹۴ | iii-iv |
| ۱۷ | شهر سوخته | سیستان و بلوچستان | ۲۰۱۴ | ۱۴۵۶ | ii-iii-iv |
| ۱۸ | منظر فرهنگی میمند | استان کرمان | ۲۰۱۵ | ۱۴۲۳ | v |
| ۱۹ | شوش | استان خوزستان | ۲۰۱۵ | ۱۴۵۵ | i-ii-iii-iv |
| ۲۰ | قنات ایرانی | استان های خراسان رضوی، خراسان جنوبی، یزد، کرمان، مرکزی و اصفهان | ۲۰۱۶ | ۱۵۰۶ | iii-iv |
| ۲۱ | کویر لوت | استان های خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان و کرمان | ۲۰۱۶ | ۱۵۰۵ | vii-viii |
