در چهل و هفت کیلومتری شمال خوی از مسیر قدیمی دروازه چورس (چورس قاپوسی) ـ عسگرآباد و در ۶ کیلومتری جنوب شرقی قره‎ضیاالدین، در دامنه کوه «صفر داغی» و «قره‎تپه» یک شهر قدیمی و مهجور با سکوت خود گذر زمان و اتفاقات آن را به نظاره نشسته است.

چورس، میراث دار باستان

۱- قیرمیزی مسجید: که با همت بلند مسئولین تعمیر شده است که تلاش ایشان دو جنبه مهم و قابل تقدیر دارد: آباد کردن خانه خدا و جلب قلوب مردم.

۲- منطقه خاچ قوشون: گفته می‎شود در این محل جنگ شدیدی میان مسلمانان و ارامنه در گرفته است. خاچ به معنی صلیب و قوشون نیز در معنی سپاه می‎باشد. شاید منظور از «خاچ قوشون»، سپاه صلیب باشد!

بوزخانا: از بوزخانه به عنوان محلی خنک در نگه‎داری یخ استفاده می‎شده است.این اثر در ضلع شرقی چورس، غرب قلعه کوچک و شمال شرقی «قیرمیزی مسجید» واقع است. با توجه به شواهد و قراین اثر تاریخی یخچال «الیغ‎بیگ» در تکاب و موقعیت بسیار مشابه هر دو اثر که نزدیک به قلعه و مسجد هستند، در خصوص کاربرد آن اینگونه می‎توان توضیح داد: برای تأمین یخ ساکنان قلعه در گرمای تابستان، یخ را از ماه‎های سرد سال ذخیره می‎نمودند. بدین صورت که آب را به مخازنی که به همین منظور ساخته شده بودند، هدایت کرده و پس از انجماد آب، یخ‎ها را از روزنه‎ای که در سقف یخچال تعبیه گشته است به درون آن می‎ریختند. روزنه مورد اشاره هنوز قابل مشاهده است.

قلعه بزرگ و کوچک: قلعه‎ای به شکوه تاریخ و البته تیپا خورده و رنجور از ناملایمات و بی‎مهری در نهایت غرور وقایع چورس را به نظاره نشسته است. بنا بر اقوال قدیمی آب از بالای قالای بزرگ توسط لوله‎های سفالی به بالای قالای کوچک و اصلی می‎رسیده است. حتی گفته می‎شود بر روی قلعه اول حمامی نیز بوده است. در آنجا زمینی سنگی است که آنرا حمام یری گویند.

۱- نقش زیبای صلیب: روی سنگی، نقش زیبا و منحصر به فرد صلیبی حجاری شده است. این قطعه سنگ نیز در امان نمانده است دوستان حفار! آن را طوری سرنگون کرده‎اند که بی شک صدای ناله‎هایش به گوش حضرت عیسی مسیح (ع) نیز رسیده است.

۲- شیخ بولاقی: بولاق در ترکی آذربایجانی به معنی چشمه است. در واقع این چشنمه در انتهای جنوبی چورس و آنجایی که جاده آسفالت تمام می‎شود قرار دارد و هم اکنون با تمام توان خود و به تنهایی جریان زندگی را در رگ‎های چورس جاری می‎سازد؛ اما گویی این چشمه نیز پیر شده است.

۳- باغ زیبای مامال: که تعدادی از درختان انجیرش خودرو و وحشی می‎باشد. بالای این باغ زیر تخته سنگ عظیمی، دسته‎ای از سوسماران آرمیده‎اند که در واقع یک حیات وحش منحصر به فرد را در معرض دید قرار می‎دهد که در آن سوسماران زنجیروار پشت سر هم قرار گرفته‎اند.

۴- مکان‎های دیدنی و از بین رفته چورس:

الف. باغ مرحوم حاجی سلیمان: کودکان و جوانان زمان او مزه و طعم آلوچه‎ها و چغاله بادام‎های او را فراموش نکرده‎اند و هنوز شعرهای چغاله دزدی از باغ ایشان را به یاد دارند. این باغ اکنون به زمین بدون درخت تبدیل شده است.

ب. باغ صفر گورنمز: این باغ در مسیر جاده قدیمی چورس ــ خوی و

در پشت تپه‎ای قرار داشت که کوه «صفرداغی» از پشت آن ناپیدا بود.

ج. باغ خان نشین: که عمارت خان در آن واقع بود. دو تا از طاق‎های عمارت خانی هنوز پابرجاست و بقیه عمارت فرو ریخته است. باغی به نام «دالی باغ» نیز وجود داشت که باغ دوم خان محسوب می‎گردید.

تخریب آثار باستانی در اثر عوامل جوی، مرور زمان و حفاری‎های عده‎ای نا آگاه که این فاجعه را تشدید می‎کند، رخ می‎دهد. بخشی از آثار باستانی چنانکه پیشتر نیز گفته شد در۵۰ تا۶۰ سال قبل جهت استفاده از سنگ آنها خراب شده است. در اواخر سال ۸۵ در سه نقطه حفاری غیر مجاز انجام شده است؛ نقاط حفاری شده عبارتند از:

۱- کنار سنگ آسیاب در اردوگاه آموزش و پرورش در جاده شوسه «بیگ درویش».

۲- سنگ آسیاب دوم واقع در جاده «بیک جوان» به زمین‎های کشاورزی چورس.

۳- حفاری در زیر پیبوزخانا چورس که در واقع بعد از قیرمیزی مسجید دومین و زیباترین اثری است که از نیاکان به یادگار مانده. با توجه به اینکه در ساختمان آن، سنگ‎های آهکی سست بکار رفته و بنا در داخل زمین مدفون است تاثیرعوامل فرسایش از قبیل رطوبت بر آن زیاد است، به طوریکه سنگ‎های «تراورتن» سست سقف آن «لانه زنبوری» شده است و بیم فرو ریختن آن می‎رود. پیشنهاد می‎گردد اولا بوزخانا بازسازی گردد تا از خطر انهدام رهایی یابد و برج۴۰۰ ساله جنوبی قلعه که نفس‎های آخر خود را می‎کشد با کمی هزینه زنده شود .

چورس در دفاع از میهن، علیه ارتش متجاوز صدام

با آغاز جنگ تحمیلی در سال ۵۹، تجاوز و زورگویی باطل از آستین قدرت‎های بزرگ به بازیگری «صدام حسین» دیوانه بیرون زد و دستاوردهای انقلاب اسلامی را آماج خود قرار داد که باز مردم این منطقه به ایفای وظیفه خویش در قبال میهن پرداختند. به طوری که در دفاع از آب و خاک و حفظ انقلاب و اسلام ۳۵ شهید دهستان چورس، جان خود را فدای آرمان‎های بلندشان نمودند.

                                                                                                  بوزخانا