با تلاش و پشتکار فعالان فرهنگی اهواز و حمایت استانداری، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خوزستان، اهواز به دلیل ارائه برنامه‌های نوآورانه، مشارکت‌جویانه، موثر و منسجم و استفاده از ظرفیت‌های بخش خصوصی، تشکل‌های مردمی، صنایع و مراکز ورزشی و فرهنگی، عنوان اولین پایتخت کتاب ایران را به خود اختصاص داد.
اعلام خبر “اهواز پایتخت کتاب ایران” از سوی کمیسیون ملی یونسکو و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران موجی از اظهار ونظرهای گوناگون را در محافل به همراه داشت. شاید یکی از دلایل اینکه در فضای رسانه ای کشور این خبر بازتاب رسانه ای گسترده ای نداشت تعجب همگان از این انتخاب آن هم در نخستین دوره اش باشد.
این ناباوری از انتخاب اهواز به عنوان پایتخت کتاب، ناشی از عدم شناخت از تاثیرگذاری خوزستان به مرکزیت اهواز در حوزه ادبیات در کشور است. استانی که خاستگاه جنبش های ادبی گوناگون از جمله موج ناب، گفتار و… بوده است.
حال با تلاش و پشتکار فعالان فرهنگی اهواز و حمایت استانداری، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خوزستان، اهواز به دلیل ارائه برنامه‌های نوآورانه، مشارکت‌جویانه، موثر و منسجم و استفاده از ظرفیت‌های بخش خصوصی، تشکل‌های مردمی، صنایع و مراکز ورزشی و فرهنگی، عنوان اولین پایتخت کتاب ایران را به خود اختصاص داد.
در مراسم نخستین دوره انتخاب پایتخت کتاب ایران که با حضور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و جمعی از مسئولان فرهنگی و نیز مسئولان شهری برگزار شد ۱۰ روستای دوستدار کتاب و ۱۰ شهر نامزد پایتخت کتاب در کتابخانه ملی ایران معرفی شدند.
از این پس کلیه برنامه‌های نوآورانه، مشارکت‌جویانه، موثر و منسجم که در انتخاب اهواز به عنوان پایتخت کتاب موثر بود باید اجرایی و منجر به مشارکت دولت و مردم شود تا در گام بعدی اهواز کاندید پایتخت جهانی کتاب شود.
آنچه که می تواند اهواز را به صورت زیربنایی به عنوان قطب ادبیات و کتاب معرفی کند و بار دیگر امیدوارانه منتظر ظهور قطب های ادبی جدید و سایر مکتب ها همچون مکتب “جنوب”ماند نه نگاه کوتاه مدت به “اهواز پایتخت کتاب” بلکه باید نگاه دراز مدت به این مهم داشت.
در همین خصوص می توان از الگوی “شبکه شهرهای خلاق” یونسکو نام برد که به طبع آن آرش نورآقایی رییس کانون انجمن های صنفی راهنمایان گردشگری ایران ایده “اهواز شهر خلاق ادبیات ایران” را پیشنهاد می دهد.
ایده اهواز شهر خلاق ادبیات ایران نه تنها موازی با ایده اهواز پایتخت کتاب ایران نیست بلکه مکمل آن است که باعث می شود نام اهواز در همه دوره ها به عنوان پایتخت معنوی کتاب در ذهن ها باقی بماند.
ایجاد “شبکه شهرهای خلاق” یکی از پروژه‌های یونسکو به‌منظور همکاری و ماموریت مشترک برای توسعه تنوع فرهنگی و پایداری شهری است. هدف این شبکه توسعه همکاری‌های بین‌المللی میان شهرها و تشویق آن‌ها به توسعه همکاری‌های مشترک در خط الویت جهانی “یونسکو” برای مفاهیم “فرهنگ و توسعه” و “توسعه پایدار” است.
آرش نورآقایی می گوید: هنگامی‌که یک شهر به شبکه متصل می‌شود می‌تواند تجربیات را به اشتراک بگذارد و فرصت‌های جدیدی را با شهرهای دیگر بر روی یک پلت‌فرم جهانی، به‌ویژه برای فعالیت‌های مبتنی بر مفاهیم “اقتصاد خلاق” و “گردشگری خلاق”، ایجاد کند.
به گفته این کارشناس گردشگری شهرها به‌طور فزاینده نقش پویایی در به خدمت گرفتن خلاقیت برای توسعه اقتصادی و اجتماعی دارند. شهرها در خلال زنجیره صنعت خلاق تمام گستره هنر از کار خلاق تا تولید و پخش را در دل خود دارند.
با این حساب شهرها به عنوان بسترهای رشد برای گروه‌های خلاق، ظرفیت بالایی برای بهره‌برداری از خلاقیت دارند و شهرهای مربوط می‌توانند با این پتانسیل دنیا را تحت تاثیر قرار دهند. شهرها تاثیر نیرومندی بر همکاری بخش‌های خصوصی و عمومی دارند که به شکوفایی کارآفرینی خلاق یاری و در اقتصاد نوین نقش مهمی ایفا می‌کند.ش
امروزه بیش از نیمی از جمعیت جهان، در شهرها زندگی می‌کنند. ایده “شهرهای خلاق” بر این باور استوار است که فرهنگ می‌تواند نقش مهمی در نوسازی شهری داشته باشد. سیاست‌گذاران در سیاست‌گذاری اقتصادی، هرچه بیشتر، نقش خلاقیت را مد نظر قرار می‌دهند. از آنجا که صنایع خلاق به ساختار اجتماعی شهر، تنوع فرهنگی و بهبود کیفیت زندگی کمک می‌کنند حس وحدت را تقویت و به شکل‌گیری هویتی مشترک یاری می رسانند.
شهرهای بسیاری در سراسر جهان و در هفت رشته صنعتی خلاق عضو این شبکه هستند که در ادبیات: ادینبورگ، ملبورن، شهر آیووا، دوبلین، ریکیاویک، نورویچ و در صنعت فیلم برادفورد و سیدنی، در زمینه موسیقی: سویل، بولونیا، گلاسکو، گنت، بوگوتا، در حوزه صنایع دستی و هنرهای عامیانه: سانتافه، اَسوان، کانازاوا، ایچیون، هانگزو، در حوزه طراحی: بوینس آیرس، برلین، مونترال، ناگویا، کوبه، شنزن، شانگهای، سئول، سنت اِتین، گراتس، پکن، و در محور هنرهای رسانه‌ای: لیون
و در حوزه هنر و علم مربوط به خوراک: پوپایان، چنگدو، اوشترسوند، جئونجو از جمله شهرهایی هستند که پایتخت هستند.
با این شرایط اهواز با توجه به پهنه های تاریخی و فرهنگی و برخورداری از سابقه تاثیرگذاری در ادبیات و در حال حاضر به واسطه برنامه‌های نوآورانه، مشارکت‌جویانه، موثر و منسجم شانس آن را دارد که در ردیف پایتخت کتاب جهان قرار بگیرد. با این فرض که اهواز بتواند در کنار پایتخت کتاب ایران به شهر خلاق ادبیات ایران اضافه شود می توان نسخه گردشگری خلاق را که پس از “گردشگری ساحلی” و “گردشگری فرهنگی” به عنوان نسل سوم مطرح است را برای خوزستان و اهواز تجویز کرد. دلیل اصلی این ادعا آن است که گردشگری خلاق باید با مقوله فرهنگ درآمیزد و نمودهای فرهنگی یک مکان یا شهر می تواند به ویژگی منحصربه فرد آن مکان تبدیل گردد، مثلاً نیومکزیکو و رقص تانگو از مشخصه های بوئنوس آیرس هستند. جوامع با اتخاذ مدل گردشگری خلاق می توانند در حین حفظ میراث خود آن را در دسترس بازدیدکنندگان نیز قرار دهند تا تجربه اش کنند.
حال که مدعی هستیم اهواز قابلیت پایتخت شدن کتاب و شهر خلاق ادبیات ایران را دارد برای پیوستن اهواز در شبکه شهرهای ادبی یونسکو معیارهایی لازم است که کیفیت، کمیت و گوناگونی و تنوع در سرمقاله‌نویسی و تعداد انتشارات، کمیت و کیفیت برنامه‌های آموزشی متمرکز بر ادبیات داخلی یا خارجی در مدارس ابتدایی، راهنمایی و نیز دانشگاه‌ها و یا محیط‌های شهری که در آن‌ها ادبیات، نمایش و یا شعر و شاعری نقشی درست و کامل دارد از جمله این ویژگی‌ها است.
تجربه میزبانی رویدادها و جشنواره های ادبی با هدف ارتقاء ادبیات داخلی و خارجی، کتابخانه‌ها، کتاب‌فروشی‌ها و مراکز فرهنگی شخصی وقف شده برای حفظ، ارتقاء و انتشار ادبیات داخلی و خارجی، تلاش فعال صنف نشر و چاپ، در زمینه ترجمه آثار ادبی از زبان‌های ملی گوناگون و ادبیات خارجی و حضور فعال رسانه‌ها در ارتقاء ادبیات و تقویت بازار تولیدات ادبی از دیگر ویژه گی های عضویت شهری همچون اهواز در شبکه شهرهای خلاق ایران است.
وقتی شهر ادینبرگ اسکاتلند در سال ۲۰۰۴ نخستین شهر ادبی یونسکو شناخته شد، شهرت این شهر در این زمینه موجب گردید بسیاری از فعالیت‌های ادبی و رویدادهای برجسته مانند جایزه بین‌المللی برترین نویسنده مرد در اسکاتلند برگزار گردد. اکنون ادینبرگ می‌خواهد با ارتقاء کشور به وسیله ادبیات بر کسب افتخار و منافع حقیقی برای اسکاتلند، سرمایه‌گذاری نماید و در عین حال این شهر را به الگویی برای شهرهای دیگر تبدیل کند که می‌خواهند در آینده در زمره شهرهای ادبی باشند.
یا وقتی ملبورن استرالیا شهر ادبی یونسکو در سال ۲۰۰۸ معرفی شد به عنوان شهری استثنایی در گوناگونی فعالیت‌های ادبی، عرصه‌ای پرشور برای خلق آثار ادبی مطرح شد. این شهر، کانونی برای فعالیت‌های فرهنگی و ادبی در منطقه است و نویسندگان، از سوی صنف خوش بنیه ناشران از جمله شمار زیادی از ناشران مستقل و کوچک و همکاری گسترده مردم به عنوان خوانندگان، نویسندگان و مخاطبان حاضر در رویدادها و جشنوارهها حمایت می‌شوند.
اما لواسیتی، لوا، آمریکا سومین شهر ادبی دنیا از گذشته‌های دور، محلی ساده و بی‌آلایش برای نویسندگان بوده است: یک لنگرگاه، یک مقصد، یک مهد.
این شهر کوچک در قلب آمریکا شاید به نسبت اندازه‌اش ادبی‌ترین شهر روی زمین باشد. این شهر که اغلب آن را “آتن مید وست” می‌نامند دارای زنجیره منحصربهفردی از موسسه‌های ادبی تاثیرگذار است که در جستجوی شیوه‌های نوین برای تربیت و حمایت از نویسندگان هستند. در عین حال این شهر در کنار تمام این ابعاد و ویژگی‌ها، نویسندگان و موسساتی که از دل آن‌ها و برای آن‌ها برخاسته‌اند پیشینه و هویتی را خلق کرده‌اند که در آن شهروندان ارزش و افتخار زیادی برای بزرگداشت نویسندگان و آثار خوب، قائلند.
به همین ترتیب دوبلین چهارمین شهر ادبی دنیا به چهار نخبه ادبی خود می بالد و به همین خاطر به دلیل برخورداری از میراث ادبی فنی، خاستگاه نویسندگان سرشناس جهانی و نیز شهری که ادبیات، هنوز نقشی مهم در جامعه و زندگی افراد دارد، شناخته شده است. در این شهر کتابخانه‌ها و موسسات ادبی بسیاری وجود دارد که همه از سوی صنعت کتاب‌فروشی حمایت می‌شوند. فضای ادبی زنده این شهر، به‌وسیله سلسله‌ای از آموزش عالی و برنامه‌های پیشرفته که از سوی بخش‌های خصوصی و عمومی حمایت می‌شوند، تغذیه می‌گردد. همچنین سیمای چند فرهنگی موجود در دوبلین فرصتی ناب برای پیشبرد گفتگوی تمدن‌ها از طریق ادبیات است.
اما ریکجاویک ایسلند پنجمین شهر ادبی یونسکو که در ۲ آگوست ۲۰۱۱ انتخاب شده بیش از هر چیز به تاریخ ادبی با میراث گران‌بهای ادبیات قرون وسطای خود می‌بالد. این شهر با حمایت دولت مرکزی ایسلند به گسترش طرح‌هایش در زمینه حمایت از تقویت زبان‌ها، ترجمه، ابتکارها و تبادل بین‌المللی ادبی ادامه می‌دهد. رویکرد مشترک شهر از خلال همکاری میان هنرمندان گوناگون ادبی مانند ناشران، کتابداران و غیره به اضافه حضور پررنگ نویسندگان، شاعران و نویسندگان کتاب کودکان همچنین به منحصر به فرد بودن جایگاه این شهر در دنیای ادبی دامن می‌زند.
حال پس از مطالعه مختصری از تجربه پنج شهر موفق ادبی دنیا، دست اندرکاران “اهواز پایتخت کتاب ایران” با تشکیل و تقویت دبیرخانه ای قوی و بررسی طرح و ایده های نو همچون شهر خلاق ادبی و با حمایت مالی طرح های بکر می توانند اهواز را در واقعیت و نه در حرف تابلو “اهواز پایتخت جهان” را در هر مبادی ورودی شهر نصب کنند.
