یاقوت حموی:

یاقوت حموی متولد ۵۷۴ ه.ق جغرافی دان و تاریخ‌نویس مشهور قرن هفتم هجری قمری است. نام کامل وی: (شهاب الدین ابی عبدالله یاقوت بن عبدالله الحموی الرومی البغدادی)، و ملقب به «الشیخ الامام» است.

وی از پدر و مادری یونانی متولد می‌شود و در کودکی به اسارت مسلمانان افتاده و همراه بردگان به بازار برده فروشی به بغداد آورده شده‌است. یک تاجر بغدادی که بنام «عسکر ابی نصر ابرهیم الحموی» اورا خرید نمود.سپس او را به مکتب خانه برد تا خواندن ونوشتن بیاموزد تا اینکه بتواند از سواد نوجوان در تجارت خود استفاده نماید، زیرا تاجر مذکور «عسکر الحموی» چیزی از خواندن ونوشتن نمی‌دانست، اما تاجری با تجربه بود. بعد از فراگیری تعلیم اساسی وقررات آن دوران، مولایش عسکر الحموی، یاقوت را در تجارت خانهٔ خود به کار گماشت. از اینجا بود که یاقوت لقب «الحُمَوی» گرفت نسبت به تاجر بغدادی که اورا خریده بود.

یاقوت و سفر و تجارت:

یاقوت در سنین جوانی بدستور اربابش تاجر بغدادی، بقصد تجارت راه سفر در پیش گرفت و به کیش و عمان و شام و دیگر مناطق سفر کرد. بعد از بازگشت از این سفر تجارتی که با موفقیت همراه بود، تاجر بغدادی اورا از بردگی آزاد نمود. از اینجا بود که یاقوت دربازار «وراقین» بغداد کار جدیدی پیشه گرفت. ودر همین‌جا راه مطالعه را آغاز نمود. در سال ۵۹۶ هجری قمری دوباره بقصد تجارت به کیش می‌رود. ولی در بازگشت، یاقوت یامرگ مولایش واربابش تاجر بغدادی رو برو می‌شود. یاقوت از اینجا راه سفر و گردشگری و تجارت به سایر مناطق جهان را آغاز می‌کند و در ابتدا از دمشق دیدن می‌کند. سپس ادامهٔ سفر می‌دهد ودرسال ۶۱۳ هجری قمری به موصل می‌رسد، از آنجا به اربیل وسپس خراسان، مرو، نسا، خوارزم. در آنجا بود که خبر مغول وحملهٔ خونین آنان درسال ۶۱۶ هجری قمری آغاز می‌شود. یاقوت دوباره از آنجا به موصل می‌رود.سپس به سنجار و سپس به حلب می‌رسد، و درسال ۶۲۶ هجری قمری در حلب فوت می‌کند.

پایگاه علمی وی:

مورخان و عالمان تراجم احوال یاقوت زا مورخ ثقه، از پیشوایان دانش جغرافی، لغت دان و ادیب و شاعر و نثر نویس ماهر و عالم بصیر در تقویم بلدان خوانده اند و بی شک جهان اسلام و محققان امروز مرهون تحقیقات علمی وی بویژه در جغرافیا و جغرافیای تاریخی و دیگر دانش هایی که درباره آن ها به تحقیق پرداخته است می باشد و تنها کافی است که کتاب کبیر او معجم البلدان برای همیشه نام وی را زنده و جاویدان نگه دارد.

در این سفرها چون گذشته از کار بازرگانى با دید علمى نیز وضع شهرها و ناحیه‏هاى گوناگون را مورد بررسى قرار مى‏داد از اینرو دانستنیهاى بسیار و توشه‏هاى گرانمایه و بهره‏هاى فراوان از لحاظ دانش جغرافیا گرد آورد. وى در ضمن این سفرها با دانشمندان و محدثان و قاریان و دیگر عالمان دیدارها کرده و از محضر آنان سودها برگرفته و گاه نیز به مناظره و بحث مى‏پرداخته است.

تألیفات یاقوت حموی:

“یاقوت حموی” دارای تالیفات متعددی در جغرافیا ، تاریخ و مسائل ادبی است که از آن میان دو کتاب ارزشمند او به نامهای “معجم الادبا و معجم البلدان” مشهور است .

ارزش تألیفات:

همه‌ی پیروزی‌های یاقوت در راه تالیف متن معتبر و ارزنده‌ای چون معجم البلدان و تالیف‌های سودمند دیگری که در پایان از آن‌ها نام خواهیم برد، در پرتو مسافرت‌های بسیار و برخورد با دانشمندان و کسب فیض از آنان و هم بحث و مناظره‌های گوناگون بوده است. ارزش تالیف‌های یاقوت که در سراسر جهان دانش همه‌ی دانشمندان خواه ایران‌شناسان و خواه دیگران بدان‌ها اعتماد دارند، نیز از آن روست که وی هم به جهانگردی پرداخته و مانند یک محقق با نظر علمی خود خصوصیت‌های مهم شهرها و کشورها را گردآوری کرده و هم از محققان و دانشمندان پیش از خود استفاده کرده و در کتاب‌های خود با ذکر نام و کتاب آن‌ها مطالبی از تالیف‌های آنان نقل کرده است. چنان که در معجم البلدان از همه‌ی جغرافی‌نویسان اسلامی و محدثان و مورخان و عالمان دیگر گفته‌هایی نقل کرده است.

معجم‌البلدان:

مُعجَم اَلبلدان کتابی برپایهٔ جغرافیا و یکی از پربارترین کتاب‌های عصر خود بوده‌ است. عمر کحاله در کتابش: «التاریخ والجغرافیه فی العصور الاسلامیه» می‌گوید که کتاب: « مُعجَم اَلبُلدان » یکی از کاملترین کتابهایی است که دروصف جغرافیا وتاریخ جهانگردی وگردشگری تصنیف شده‌است. در این مورد نیز دکتر:مصطفی السقا در کتابش : «مُعجَم ما اِستَعجَم » می‌نویسد که کتاب « مُعجَم اَلبلدان » گنجینه‌ای است از علم وادب وآثار ممالک ومسالک، وعظیم‌ترین معاجم گردشگری آن دوران است. ناگفته نماند که کتاب مُعجَم اَلبُلدان به چند زبان زنده دنیا ترجمه شده‌است.

پاورپوینت:

می توانید پاورپوینت این مطلب را از لینک زیر دانلود کنید.

لینک دانلود

منایع:

• الحموی، یاقوت، ابوعبدالله ، (مُعجَم اَلبُلدان) ، دار الکتب العلمیه، بیروت، لبنان، جلد یکم، چاپ سال ۱۹۹۰ میلادی .
• یاقوت حموی، یاقوت بن عبد الله ، برگزیده مشترک یاقوت حموی ، مترجم:پروین گنابادی، محمد ، موسسه انتشارات امیر کبیر ، تهران ، ۱۳۸۳