در آذربایجان ، موسیقی جزیی از فرهنگ زنده مردم محسوب می شود. در این میان موسیقی مردمی شناخته شده ی »عاشیق لَر«که با سرشت بومی مردم آذربایجان آمیخته است ، از جایگاه ویژه ای برخوردار است. پیشینه ی این موسیقی کم و بیش روشن است و امروزه نیز در برگزاری مراسم و آیین های سنتی نقشی فراموش ناشدنی دارد.
در گذشته ، تا زمانی که به دوره ی اشکانیان باز می گردد ، گروه هایی بودند که تاریخ فراز و نشیب های اجتماعی را در قالب سروده ها و داستان ها در بزم ها و گردهمایی ها برای مردم باز می خواندند. این افراد » گوسان«و »خـُنیاگران«(آواز خوانان) نامیده می شدند.
عاشق های با تجربه و توانای آذربایجان نیز چنین می کنند. آنان به هنگام خواندن ترانه های بومی با چیره دستی به نواختن ساز می پردازند و شورانگیزترین گونه های » هاوا« را برگزار می کنند و به بیان منظوم حماسه های پرشور و داستان های بومی می پردازند.
عاشق ها هنرمندانی هستند که از میان مردم برخاسته اند و با هنر اصیل و نوای دلنشین ساز خود همراه با ترانه های دلپذیر و متناسب با شرایط مراسم ، در مجالس عروسی و قهره خانه ها به ترنم در می آیند.
عاشق های معاصر آذربایجان مالک گنجینه ی عظیم هنر و ادبیات تاریخی نیاکان خویش اند. آنها سروده های استادانه و زیبای خود را با احساسی ناب و انسانی و حفظ امانت هنر عاشقی در میان مردم رواج می دهند.
در آذربایجان کمتر دهکده ای را می توان یافت که جشن ها و عروسی هایشان بدون عاشق برگزار شود. حتی در مناطقی که عاشق نیست ، فرسنگ ها راه پیموده می شود تا عاشقی به جشن دعوت شود و مجلس را با سخنان حکمت آموز ، ترانه ها و منظومه های دلنشین خود گرمی و شور بخشد.
عاشق ساز می نوازد. ساز آلتی است شبیه تار ، مرکب از نـُه سیم که بر سینه می نهند و می نوازند. نام قدیمی ساز» قوپوز« ، ( چیزی شبیه کمانچه های کنونی) بود. اغلب ، یک یا دو بالابانچی ( نوازنده بالابان) و قاوالچی ( دایره زن) ، عاشق را همراهی می کنند. گاهی نیز چند دسته عاشق یک جا ظاهر می شوند و هنر نمایی می کنند.
عاشق ، هنرمند مردم است و باید در چندین هنر مهارت و استادی داشته باشد. او هم شاعراست ، هم آهنگساز ، هم خواننده ، هم نوازنده ، هم هنرپیشه و هم داستان گو. به عبارت دیگر عاشق در تمامی این عرصه ها خلاّق است و هنرمندی است که این همه را ، با انگشتان ماهر و صدای دلنوازش ، اجرا می کند.
در روزگاران گذشته، به این هنرمندان علاوه بر اوزان و عاشیق ، وارساق و یانشاق هم می گفتند و به هنرمندترین و شایسته ترینشان »دده«اطلاق می شد. از این میان می توان به »ده ده یاد یاد) «قرن ۱۰ هـ.ق)، »توراب دده « (قرن ۱۲ هـ.ق) و مشهورتر از همه »دده قورقود«اسطوره ای اشاره کرد.
گردشگران منطقه آذربایجان به خصوص شهر تبریز که علاقه مند به آشنایی بیشتر با موسیقی آذربایجان و آلات موسیقی این ناحیه هستند ، می توانند با بازدید از عمارت امیرنظام گروسی (موزه قاجار) ، قسمت تالار موسیقی ، از نزدیک با آلات و ویژگی های موسیقی آذربایجان آشنایی یابند.
