موزه های تاریخی گلستان که دریچه ای به تمدن نگارستان ایران گشوده اند، شامل ده مجموعه از جمله کاخ موزه گرگان است که تاریخ و فرهنگ این منطقه باستانی را روایت می کنند.
کاخ موزه گرگان یا کاخ شهر گرگان یکی از ۱۲ کاخ پهلوی در کشور بوده که پس از مرمت به کاخ موزه گرگان تبدیل شده است.
کاخ موزه گرگان در سال ۱۳۱۷ به دستور رضاخان در دو طبقه به سبک اروپایی ساخته شد و در کنار آن مجموعه ای از ساختمان های اداری از جمله شهرداری، ثبت احوال، مدرسه ایرانشهر و اداره پست گرگان نیز بنا شد.
کاخ شهر گرگان در سال ۱۳۴۳ به عنوان بیست و چهارمین موزه کشور و نخستین موزه شمال کشور مطرح بود و بعدها به ثبت ملی رسید.
تاریخچه کاخ موزه گرگان:
مسئول کاخ موزه گرگان می گوید: کاخ اختصاصی گرگان در مرکز شهر گرگان در محوطه پارک شهر واقع است. از بناهای هم دوره با این کاخ می توان به ساختمان شهرداری، شهربانی، ثبت احوال، پست، دادگستری، دارایی، مدرسه ایرانشهر و سر در پادگان اشاره کرد که غیر از ساختمان دادگستری، بقیه آن ها از نظر نقشه شبیه یکدیگرند.
الهه کشیری می افزاید: کاخ اختصاصی گرگان در دو طبقه بر روی بقایای ساختمانی متعلق به دوره صفوی احداث شده و زیربنای هر طبقه آن ۵۳۰ مترمربع است که دارای سقف شیروانی و شبیه به کاخ ‘میان پشته’ واقع در بندرانزلی در استان گیلان است.
وی اظهار کرد: این کاخ به منظور استراحتگاه خانواده پهلوی در هنگام سفر به گرگان و دشت ساخته شد و تا پیش از اشغال ایران توسط قوای متفقین در جنگ جهانی دوم ۱۲ بار طی سال های ۱۳۰۵ تا ۱۳۱۷ مورد استفاده قرار گرفته بود.
به گفته وی کاخ اختصاصی گرگان در فروردین سال ۱۳۳۶ توسط مهدی میردانش از کارشناسان وقت مرکز باستان شناسی ایران مورد بررسی قرار گرفت و سرانجام در همان سال به شماره ۱۵۳۸ توسط مرکز مطالعات و هماهنگی شورای عالی فرهنگ و هنر هم زمان با ۴۲ بنای دیگر نیز در سطح کشور در فهرست آثار ملی ثبت شد.
کشیری افزود: در ۱۶ اردیبهشت سال ۱۳۳۹ در برپایی نمایشگاهی از آثار تاریخی حاصل از کاوش های باستان شناسی گرگان و دشت که در این بنا برپا شد، منصور مزین نماینده دولت پهلوی دوم در گرگان و دشت با راهنمایی های مسیح ذبیحی (دبیر، پژوهشگر و نویسنده گرگانی که بعدها نیز نخستین مدیر کاخ موزه گرگان شد) پیشنهاد تأسیس یک موزه در محل کاخ اختصاصی را مطرح کرد و با پیگیری های صورت گرفته سرانجام دکتر خانلری وزیر وقت فرهنگ و هنر در سال ۱۳۴۲ موافقت خود را برای تشکیل کاخ موزه گرگان در پارک شهر اعلام کرد و افتتاح آن در فروردین سال ۱۳۴۳ هم زمان با افتتاح پارک شهر، کتابخانه، قرائتخانه و ایستگاه راه آهن گرگان صورت گرفت.
مسئول کاخ موزه گرگان ادامه داد: در ابتدا این کاخ با چیدمان ۳۷ قلم شیء فرهنگی تاریخی که توسط محسن پیرامون از مرمتکاران باتجربه آثار تاریخی وقت موزه ملی ایران صورت گرفت آغاز به کار کرد و تا پایان سال ۱۳۶۱ تعداد اشیای آن به ۱۵۲ قلم رسید.
کاخ موزه گرگان بیست و چهارمین موزه و اولین موزه شمال کشور در بین استان های گیلان، مازندران و گلستان بود که در سال ۱۳۶۱ به دلایل نامعلوم تعطیل و بخش عمده ای از اشیاء آن به ساری مرکز استان مازندران انتقال داده شد.
کاخ موزه گرگان که مالکیت آن متعلق به شهرداری گرگان است بعد از تعطیلی مدتی تبدیل به کتابخانه شد تا این که با پیگیری های انجام شده بین اداره کل وقت میراث فرهنگی و گردشگری استان گلستان با شهرداری گرگان این بنا با کلیه اشیای متعلق به آن در اردیبهشت سال ۸۴ در اختیار اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قرار گرفت و سرانجام پس از مرمت و تجهیز در سال ۸۸ و در روز جهانی موزه در سه بخش اداری، مشاهیر و اشیای سلطنتی بازگشایی شد.
بخش های مختلف کاخ موزه گرگان:
محمدتقی امیری راهنمای موزه می گوید: از قرن سوم هجری تا به امروز ۶۷ نفر از بزرگان و مشاهیر منطقه اعم از شاعر، نقاش، حکیم، موسیقیدان، دانشمند، ریاضیدان، فیلسوف و فقیه شناسایی شده که از این تعداد، تندیس ۳۰ تن از بزرگان ساخته و در بخش مشاهیر کاخ موزه به نمایش گذاشته شده است.
وی اظهار کرد: بخش مشاهیر در طبقه همکف و شامل سالن هایی در ضلع شمالی و شرقی است که در آن تندیس علما، دانشمندان و فرهیختگان این ناحیه از جمله فخرالدین اسعد گرگانی، میرداماد، میرفندرسکی و شخصیت های بنام معاصر مانند استاد محمدرضا لطفی، استاد حجت اله شکیبا و … در معرض دید علاقه مندان قرار گرفته است.
به گفته وی این تندیس ها توسط دکتر نظری مجسمه ساز در تهران ساخته شده که از دیگر آثار دست ساخته این هنرمند می توان به تندیس های مجموعه تاریخی فین کاشان و حمام میدان ارگ کرمان اشاره کرد.
وی افزود: ساخت تندیس ۳۷ تن دیگر از بزرگان استان گلستان نیز در دستور کار قرار دارد که امسال و سال آینده ساخته می شود.
وی اضافه کرد: همچنین آثار تاریخی کشف شده از شهر گرگان از جمله تورنگ تپه، شهر باستانی جرجان، دیوار دفاعی گرگان، عکس های قدیمی شهر و شماری از اسناد و مدارک در این کاخ موزه به نمایش گذاشته شده است.
راهنمای کاخ موزه گرگان ادامه داد: بخش اشیای سلطنتی نیز شامل سالن های دیدارهای رسمی، نشیمن، پذیرایی و همچنین اتاق های استراحت خاندان پهلوی است و در آن اشیا و لوازم متعلق به کاخ به نمایش گذاشته شده است.
وی افزود: بخش اداری که در سالن غربی قرار دارد محل استقرار واحدهای اداری است.
استان گلستان علاوه بر کاخ موزه گرگان دارای مجموعه هایی همچون میراث جهانی برج قابوس، موزه تاریخ طبیعی علی آبادکتول، موزه مردم شناسی گمیشان، موزه صنایع دستی گرگان، موزه آزادشهر و موزه فرش گنبد است.
