اطلاعات کلی کشور ترکیه:

نام رسمی کشور ترکیه، جمهوری ترکیه بوده و پایتخت آن شهر آنکارا می باشد. نوع حکومت ترکیه، جمهوری پارلمانی مردم سالار است. مساحت ترکیه، ۷۸۳۵۶۲ کیلومتر مربع (سی هفتمین کشور جهان) و جمعیت آن ۷۶ میلیون نفر (سال ۲۰۱۳) است. شهرهای مهم ترکیه عبارتند از استانبول، ازمیر، بورسا و آدانا.

موقعیت جغرافیایی:

سرزمینی در غرب آسیا و جنوب شرق اروپا که از دو شبه جزیره آناتولی و تراس شرقی تشکیل شده است. ترکیه از سه طرف به دریا راه دارد و دو همسایه اروپایی و شش همسایه آسیایی آنرا احاطه کرده اند. دریاهای سیاه و مرمره، اژه و مدیترانه از طریق دو تنگه بسفر و داردانل به دریاهای آزاد مرتبط می شوند و از لحاظ جغرافیایی موقعیت مناسبی به این کشور می دهند. ترکیه با کشورهای ایران، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، گرجستان، عراق، سوریه، بلغارستان و یونان همسایه است.

گروه های قومی در ترکیه:

گروه های قومی این کشور شامل۷۰-۷۵ % ترک ها، ۱۸ % کردها و ۷-۱۲ % سایر اقوام می باشد.

اقلیم:

ترکیه کشوری کوهستانی و نسبتاً پرباران است. شکل این کشور مانند یک مستطیل است که از سوی خاور و باختر امتداد یافته است. ترکیه با قرار گرفتن در یکی از حسّاس ترین مناطق جهان، دارای موقعیّت جغرافیایی راهبردی و بسیار خوبی است و گذرگاه جنوب باختر آسیا و اروپا به شمار می آید و کشورهای بسیاری، به ویژه ایران از خاک ترکیه برای ترانزیت کالا و انرژی استفاده می کنند. ترکیه از آب و هوای خوب و جلگه ای برخوردار است و مکان های جالب و دیدنی دارد به دلیل همین سالانه تعداد زیادی توریست به آنجا مسافرت میکنند.

تاریخ:

ترکیه کنونی در دوران باستان، تحت حکومت دولت شهرهای متعددی مانند لودیه و ایونیا قرار داشت.

حدود ۵۰۰ سال پیش از میلاد، این دولت ها توسط کورش بزرگ هخامنشی منقرض شد و آسیای صغیر زیر سلطه هخامنشیان درآمد. پس از یورش اسکندر در سال ۳۳۳ (پ.م) این منطقه به دست سلوکیان افتاد و پس از اندکی رومیان جای آنها را گرفتند .

بعدها امپراتوری بزرگ روم به دلیل وسعت زیاد دچار مشکل شد و در سال ۳۹۵ میلادی امپراتور کنستانتین، شهر بیزانتیوم (کنستانتین ، قسطنطنیه ، استانبول و اسلامبول) را پایتخت خود قرار داد .

این اقدام به منزله تقسیم روم به دو بخش شرقی و غربی بود. از آن پس روم شرقی یا امپراتوری بیزانس، ترکیه کنونی را اداره می کرد .

در سال ۴۶۳ هجری قمری، ترکمانان مسلمان سلجوقی به فرماندهی آلب ارسلان به جنگ با امپراتوری بیزانس شتافتند و رومیان را شکست داده و امپراتورشان را به اسارت گرفتند. به این ترتیب نیمه شرقی ترکیه به دست سلجوقیان افتاد و زمینه برای مسلمان شدن این منطقه و نفوذ زبان ترکی در آن جا فراهم شد. با این حال هنوز نیمه غربی آسیای صغیر در دست امپراتوری بیزانس باقی مانده بود .

پس از آن کوچ قبایل ترکمن مسلمان از شرق ایران به آسیای صغیر آغاز شد و این قبایل بتدریج دولت های کوچک محلی در آنجا تشکیل دادند .

یکی از مشهورترین این قبایل، قبیله قایی بود. رهبر این قبیله فردی به نام عثمان بود که در سال ۶۷۸ هجری خورشیدی حکومتی جدید تاسیس کرد که بعد ها به امپراتوری عثمانی شهرت یافت. امپراتوری عثمانی حدود ۱۵۰ سال بر شبه جزیره آناتولی حکمفرما بود.

در سال ۸۳۲ ه. ش (۱۴۵۳ میلادی)، سلطان محمد فاتح توانست به زندگی هزار ساله امپراتوری بیزانس (روم شرقی) پایان دهد.

کسی که حکومت عثمانی را به امپراتوری تبدیل کرد، سلطان سلیم یکم بود . اوج قدرت عثمانی در زمان سلطان سلیمان یکم (قانونی / باشکوه) پسر سلطان سلیم رخ داد .

امپراتوری عثمانی در جریان جنگ جهانی اول از هم پاشید و مورد تهاجم بریتانیا و متحدانش واقع شد. مصطفی کمال پاشا به دلیل سازماندهی مقاومت ملی علیه دولت های خارجی قهرمان ملی ترکیه لقب گرفت و توانست جمهوری ترکیه را در سال ۱۳۰۲ ش (۱۹۲۳م) بر پایه اصل جدایی دین از سیاست بنا کند.

رفته رفته اسلامگرایان توانستند با تشکیل احزاب مورد نظر خود وارد بازی قدرت شوند.و رجب طیب اردوغان، نخست وزیر فعلی ترکیه ازجمله شخصیت های مهمی در ترکیه است که توانست اسلامگرایان را به قدرت برساند.

دین:

نخستین قانون اساسی جمهوری ترکیه که در سال ۱۹۲۴ میلادی تهیه شده است دین رسمی ترکیه را اسلام تعیین نموده است. اما در اصلاحات قانون اساسی سال ۱۹۲۸ این ماده قانونی حذف و با تاکید بر جدایی دین از سیاست، ترکیه کشوری با دولت و حکومت سکولار معرفی گردیده است. بنابر آخرین آمار موجود در ترکیه حدود ۹۸ درصد جمعیت این کشور را مسلمانان و ۲ درصد را مسیحیان و کلیمیان و پیروان دیگر ادیان تشکیل می دهند. مسلمانان ترکیه بیشتر پیرو مذهب تسنن می باشند که از میان آنها حنفی ها بزرگترین گروه به شمار می آیند که عمدتاً در مرکز و غرب ترکیه ساکن هستند. شافعی ها با جمعیتی کمتر در مناطق شرقی ترکیه مستقراند و اکثراً کرد هستند. شمار پیروان مذاهب دیگر بسیار کم می باشد.

ادبیات:

بعداز پذیرفتن اسلام از ادبیات فارسی و عربی درترکیه استفاده می شد و دردوران عثمانی ها از الفبای عربی برای نوشتن استفاده می کردند. که باگذشت زمان تغییراتی دراین الفبا داده شد و ادبیات عربی جای خود رابه ادبیات فارسی داد، این ادبیات رفته رفته به ادبیات عثمانی معروف گردید. بعداز اتمام جنگ جهانی اول و انتخاب آتاتورک به عنوان رییس جمهور، زبان رسمی ترکیه، ترکی و نوع نوشتار از عثمانی به لاتین تغییر داده شد. پایه اخلاقیات ترکها بر شجاعت، قهرمانی، انسانیت، دل پاکی، بی باکی، عرفانی، جسارت، باشرف، باغرور و مهمان دوست نهاده شد. داستان نویسانی که به شهرتی جهانی دست یافتند شامل خالده ادیب، رشاد نوری گؤنتکین و اُرهان پاموک میشوند. به طور کلی اُرهان ولی، به عنوان پدر شعر نو ترکیه شناخته میشود.

اورهان ولی

هنر و معماری:

مساجد عثمانی:

مساجد ترکیه به ویژه مساجد جامع دوره عثمانی در استانبول و ادرنه محققأ در زمره زیباترین آثار معماری اسلامی و حتی معماری جهان قرار دارند. در این مساجد، بر خلاف مساجد کلاسیک وایرانی، توانسته اند حجم درونی بزرگی به ویژه در جهت ارتفاع به وجود آورند .

مسجد شاهزاده:

این نخستین اثر استادانه سینان است. مسجد شاهزاده ظاهری کار آمد تر یابه اصطلاح جمع و جورتر دارد با اتاقی گنبددار و حیاطی که تقریبا متناسب با یکدیگر ساخته شده اند .

مسجد سلیمانیه:

در مسجدی دیگر که سینان برای شاه سلیمان در سلیمانیه و برروی تپه استانبول ساخته به نقشه ایا صوفیه توجه کرده است گرچه کاشی کاریهای لعابی ومناره های ظریف و بلند آن به شیوه سنتی بنا های اسلامی است .

مسجد سلطان احمد:

مسجد سلطان احمد مسجدی است که در شهر استانبول واقع شده است. این مسجد یکی از زیباترین شاهکارهای معماری اسلامی است .این مسجد طی سالهای ۱۶۰۹ تا ۱۶۱۹ به دستور سلطان احمد اول بنا شد و وی در همین مسجد دفن شده است .

ایاصوفیه:

بزرگ ترین کلیسای مسیحیت شرق در دوران امپراتوری بیزانس ، یکى از معروف ترین مسجدهای جهان اسلام پس از فتح استانبول است. این بنا مجموعاً ۱۰۷ ستون و ۹ در دارد؛ بزرگ ترین آنها درِ وسطى است با چارچوب برنزی و قاب مرمر که مخصوص ورود امپراتور بود. بنا کلاً از آجر ساخته شده ، و با مرمر پوشانده شده است .

مترو پولیس:

حدود ۷۲۵ سال قبل از میلاد مسیح در متروپولیس تحت نام قصبه مادر مقدس بنا شده است. در دوره پایانی هلنستیک دوران طلا را از سر گذرانده ، در دوران آگوستوس ،امپراتوری روم، بر روی آن صلیب های خارجی قرار گرفته و در دوران بیزانس مرکز روانشناسی شده است .

نمایی از معماری سوریانی:

ماردین در ترکیه محل هائی که سوریانی که سالیان درازی در آنجا زیسته اند ماردین و میدیات هستند. این منطقه که صدها سال وطن سوریانی ها بوده است با اشکال زئومتریک دوست داشتنی، بناهای طراحی شده از ترکیب سنگ و گیاهان ، و کوچه های سایه دار دراز و پله ای که به شکل موازی به جاده اصلی ختم می شوند.

صنعت گردشگری ترکیه:

صنعت گردشگری ترکیه در فاصله سال های ۲۰۰۵-۲۰۱۲، از نظر جذب گردشگران خارجی عملکرد قابل توجهی را به نمایش گذاشت. ترکیه در سال ۲۰۰۵ میلادی برای اولین بار توانست وارد فهرست ۱۰ کشور برتر به لحاظ جذب گردشگران خارجی شود و رتبه نهم را به خود اختصاص دهد، علیرغم وجود بحرانهای سیاسی و اقتصادی در منطقه خاورمیانه صنعت توریسم ترکیه توانست نه تنها جایگاه خود را در لیست فوق الذکر حفظ کند بلکه توانست جایگاه خود را به رتبه هفتم جهان ارتقا دهد.

آمار:

درآمد حاصل از صنعت گردشگری ترکیه در سال ۲۰۱۳ در مقایسه با سال پیش از آن ۱۱/۴ درصد افزایش یافته است.

بر اساس اطلاعات منتشر شده از سوی دفتر آمار ترکیه، در سال ۲۰۱۳ درآمد این کشور از صنعت گردشگری به ۳۲٫۳۱ میلیارد دلار افزایش یافته است .

۷۸٫۹  درصد از این درآمد از سوی گردشگران خارجی صورت گرفته و مابقی آن مربوط به شهروندان ترکیه ای ساکن در خارج از کشور بوده است .

در سال ۲۰۱۳، میانگین هزینه سرانه صورت گرفته به ازای هر نفر به ۸۲۴ دلار رسیده، که از این میان هزینه صورت گرفته از سوی گردشگران خارجی به ۷۴۸ و شهروندان ترکیه ای مقیم خارج از کشور به ۱٫۲۵۲هزار دلار به ازای هر نفر رسیده است .

از سوی دیگر در سال ۲۰۱۳، شمار شهروندان ترکیه ای که به خارج از کشور سفر کرده اند، با افزایشی ۲۹٫۷درصدی به ۷٫۵ میلیون نفر رسیده است .

گردشگری در اقتصاد:

گردشگری یکی از رو به رشدترین و پویاترین بخش های اقتصادی ترکیه است. در سال ۲۰۰۸، گردشگران درون مرزی به ۲۶/۴ میلیون نفر و دریافتی های گردشگری به ۲۱/۹ میلیون دلار افزایش یافت. بازدیدکنندگان کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه و اروپای شرقی به ترتیب ۵۶/۵ و ۲۹/۴ درصد بازدیدکنندگان این کشور را تشکیل می دهند. کشورهای آلمان، روسیه و انگلستان گردشگرفرست ترین بازارها به ترکیه هستند. همچنین در سال ۲۰۰۸ حدود ۴/۹ میلیون نفر از شهروندان ترکیه به خارج از کشور سفر کردند.

ترکیه با سهمی ۴/۶ درصدی از بازار گردشگری اروپا، نرخ رشد سریعی را هم از نظر گردشگران ورودی و هم از نظر دریافتی های گردشگری نشان می دهد. این کشور رتبه هفتم در گردشگران ورودی و رتبه نهم از نظر دریافتی های گردشگری را داراست.

ساختار گردشگری:

بیش از چهار دهه است که سازمان برنامه ریزی دولت ترکیه، مقوله ی گردشگری را در برنامه های توسعه ی پنج ساله اش لحاظ می کند. این سازمان که یکی از معاونت های نخست وزیر ترکیه محسوب می شود، خط مشی ها و برنامه های اساسی گردشگری را تنظیم و بودجه ی لازم برای اجرای هر یک از آن ها را تخصیص می دهد. همچنین مسئولیت هماهنگی توسعه ی ملی و منطقه ای در بالاترین سطوح به عهده ی این سازمان است. وزارت فرهنگ و گردشگری ترکیه مسئول امور ذیل است:

• تعیین و اعلام «مناطق توسعه گردشگری»، «مراکز گردشگری»، سایتهای تاریخی و طبیعی» که برای آن ها می بایست اقدامات حمایتی و حفاظتی خاصی صورت پذیرد.
• فراهم کردن زیرساخت ها و خدمات عمومی مورد نیاز منطبق با برنامه های اجرایی سالیانه.
• تهیه و تصویب برنامه های کاربری زمین در مناطق و مراکز گردشگری اعلام شده.
• ترفیع ترکیه در خارج از کشور.
• انجام پژوهش و تولید داده های آماری.
• آموزش های حرفه ای در گردشگری.
• پیگیری مشارکت نهادهای دولتی، اداره های محلی، اتحادیه ها و سازمان های غیردولتی.

وزارت فرهنگ و گردشگری، وزارت امور عمومی و عمران و وزارت جنگل داری و محیط زیست در همکاری با یکدیگر برنامه های کاربری زمین و نیز ارزیابی اثرات زیست محیطی را تنظیم می کنند. هدف از تهیه ی این برنامه ها حصول اطمینان از سازگاری توسعه های فیزیکی با محیط زیست است. واحدهای استانی این سه وزارت خانه نیز با هماهنگی و تبعیت از فرماندار استانی در این زمینه با یکدیگر همکاری می کنند.

نمودار سازمانی نهادهای گردشگری:

بودجه گردشگری:

در سال ۲۰۰۸ ، کل بودجه گردشگری وزارت فرهنگ و گردشگری با احتساب بودجه های سرمایه گذاری، انتقالی و عملیاتی تقریبا ۴۰۰ میلیون یورو بود. این بودجه عمدتا در زمینه های ترفیع (۱۴/۲ درصد)، موزه ها (۱۴/۱ درصد)، خانه های اپرا (۱۳/۶ درصد) و تئاترهای ملی (۱۱ درصد) هزینه شد.

بودجه سرمایه گذاری گردشگری وزارت خانه فرهنگ و گردشگری ۲۰ میلیون یورو بود. بودجه سرمایه گذاری پیشنهادی برای سال ۲۰۰۹، نیز ۴۰ میلیون دلار است. سرمایه گذاری های بخش دولتی عموما به زیرساخت ها معطوب می شود. علاوه بر برنامه های وزارت فرهنگ و گرشگری در این زمینه، ساخت جاده های گردشگری به وسیله اداره کل بزرگراه های کشور، ساخت بندرگاه های قایق های کوچک و تفرجگاه ساحلی به وسیله اداره کل بنادر و کشتی رانی و ساخت فرودگاه ها و ایستگاه های هواشناسی دریایی توسط اداره کل هوانوردی صورت می پذیرد. دیگر وزارت خانه ها و نهادهای دولتی هم از محل بودجه های خود در پروژه های مرتبط با گردشگری سرمایه گذاری می کنند. با افزودن بودجه های سرمایه گذاری سایر وزارت خانه ها و نهادهای دولتی به بودجه سرمایه گذاری سایر وزارت خانه ها و نهادهای دولتی به بودجه سرمایه گذاری وزارت فرهنگ و گردشگری در سال ۲۰۰۸ ، کل بودجه سرمایه گذاری در این سال ۵۰میلیون یورو بوده است. رقم پیشنهادی سال ۲۰۰۹ نیز ۷۰ میلیون یورو است.

سیاست ها و برنامه های مرتبط با گردشگری:

بیش از چهار دهه است که ترکیه گردشگری را در برنامه های توسعه پنج ساله خویش گنجانده است. با وجود این، محتوا (اهداف، اولویت ها و ابزارها) و تناسب بین نقش بخش دولتی و بخش خصوصی در طول این برنامه ها متغیر بوده است. به موازات این تغییرات سطح کلان در گردشگری، تأکید بر پیشگامی دولت در همه ی فعالیت های گردشگری جای خود را به نقش بیشتر بخش خصوصی، سازمان های مردمی و سازمان های مختلف با ماهیت مشارکتی داده است.

در برنامه ی توسعه فعلی (برنامه نهم) اهداف و خط مشی ها به سوی بهبود کیفیت (تسهیلات و خدمات)، پایداری زیست محیطی و گستراندن اثرات مثبت گردشگری خصوصا به مناطق کمتر توسعه یافته سوق پیدا کرده است.

اهداف جدید گردشگری ترکیه، افزایش کارایی بخش های خصوصی و دولتی گردشگری، ارتقای رقابت پذیری بین المللی و اطمینان خاطر از حفظ و بهبود محیط طبیعی، فرهنگی و تاریخی به شیوه ای پایدار است.

ترکیه یک نهاد قانون گذاری در زمینه گردشگری برای اداره امور ذیل راه اندازی کرده است:

۱) تنظیم و تعیین مقررات ایجاد و راه اندازی مراکز گردشگری.

۲) افزایش توسعه گردشگری

۳) حمایت و حفاظت از مناطق آسیب پذیر

۴) تأمین مالی پروژه های بزرگ مقیاس (نیازمند به سرمایه گذاری زیاد)

 قانون تشویق گردشگری ۱۹۸۳ ، را که در سال ۲۰۰۲ بازبینی و اصلاح شد، می توان قانون اصلی حاکم بر گردشگری در ترکیه دانست. هدف این قانون کسب اطمینان از انجام اقدامات لازم جهت فراهم سازی ساختار پویا و توسعه بخش گردشگری است. قانون مناطق ساحلی نیز ابزار قانونی مهم دیگری برای حمایت و حفاظت از مناطق ساحلی خصوصا از نظر ساخت و سازهای تبعیض آمیز و غیرقانونی به شمار می آید.

مناطق حفاظت شده زیست « و قانون » حفاظت از میراث فرهنگی و طبیعی مصوب ۱۹۸۳« قانون مهم ترین اقدامات دولتی برای مدیریت بین گردشگری محیط زیست و توسعه » محیطی ویژه مسئولیت نهادهای مختلف جهت افزایش «برنامه عملیاتی زیست محیطی ملی» . ملی است آگاهی زیست محیطی، ارتقای مدیریت زیست محیطی و توسعه پایدار اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی را مشخص می سازد. اجرای این برنامه طبق تفاهم نامه ۱۹۹۸ به امضا رسیده و توسط وزارت محیط زیست و سازمان برنامه ملی انجام می شود. در ترکیه ارزیابی اثرات زیست محیطی در پروژه های سرمایه گذاری گردشگری اجباری است. همچنین این وزارت خانه در تلاش است تا ساختار سازمانی مناسبی را از طریق تأسیس شوراهای گردشگری در سطوح ملی، منطقه ای، استانی و محلی به منظور اطمینان خاطر از مشارکت کامل و فعالانه بخش خصوصی فراهم کند.

وزارت فرهنگ و گردشگری در همکاری با وزارت محیط زیست و جنگل داری و نیز اداره های محلی اقدام به بازسازی و ارزیابی ساختمان های تاریخی، سایت های طبیعی و پارک های ملی کرده است.

ارزیابی عملکرد در بخش گردشگری از طریق اداره کل سرمایه گذاری و تأسیسات انجام می پذیرد. وزارت فرهنگ و گردشگری، طرح ها و برنامه های مختلفی را برای ارتقای وضعیت حمل و نقل، محیط زیست گردشگری و فعالیت های بین المللی و درون منطقه ای اجرا می کند و در این راستا بر اهمیت به کارگیری ابرازهای نوآورانه تأکید ویژه ای دارد. در سالیان اخیر، وزارت فرهنگ و گردشگری پروژه های موفق زیادی را به انجام رسانده است که از مهم ترین آن ها می توان به ایجاد و تأسیس مسیرهای گردشگری اشاره کرد. مسیرهای گردشگری نظیر راه لیکیان، مسیر اس تی پال و جاده ابریشم مقاصد گردشگری متفاوت زیادی را تنها در یک برنامه سفر می گنجاند. در این برنامه های سفر به شهرهای فرهنگی برجسته، تأکید و توجه ویژه ای می شود. چنین برنامه های سفر به شهرهای فرهنگی برجسته، تأکید و توجه ویژه ای می شود. چنین برنامه های سفر موجب می شود اشخاص و گروه ها بتوانند را تجربه کنند. به طوری که این تجربه سفر، مشتمل بر میراث » ترکیه ی فرهنگی و تاریخی « فرهنگی زمان ها و اعصار بسیار متفاوت کشور نیز باشد.

از نظر جغرافیایی در «ائتلاف برای گردشگری فرهنگی در استان کارس» برنامه ی مشارکت منطقه آناتولیای شرقی ترکیه و در مرزهایش با گرجستان و ارمنستان واقع شده است. این برنامه، که در نوامبر سال ۲۰۰۸ شروع شده و در دسامبر سال ۲۰۱۰ به بهره برداری رسید، از ظرفیت های چهار نهاد سازمان ملل (برنامه توسعه ملل، یونسکو، سازمان جهانی گردشگری و یونیسف) استفاده می کند. این برنامه مبتنی بر برنامه نهم توسعه (۲۰۰۷-۲۰۱۳) و استراتژی گردشگری ۲۰۲۳ است. هدف این برنامه به کارگیری ارزش های فرهنگی به عنوان یک دارایی گردشگری است. برنامه گردشگری فرهنگی کارس را میتوان نمون ای از مدل حاکمیت مشارکتی با رویکرد اولویت بندی و هماهنگی راهبردی جهت حفظ میراث فرهنگی و عرضه گردشگری فرهنگی محسوب کرد. این نکته را نیز باید افزود که این پروژه در یکی از مناطق کمتر توسعه یافته ی ترکیه اجرا می شود.

نتیجه گیری:

گردشگری ترکیه در انواع مختلفی از سبک های گردشگری رشد سریعی را پشت سر گذاشته است. یکی از این بخش ها توریسم همایش است که جایگاه ترکیه را دررنکینگ جهانی به سرعت بالا آورده است. طبق آخرین تحقیقات انجام شده، ترکیه اکنون مقام پنجم را در جدول برترین های گردشگری حلال را نیز در دست دارد و گام های خود را برای افزایش سهم خود ازاین بازار پرسود جهانی تسریع کرده است.

ترکیه همچنین درکنار مالزی و امارات در شمار برترین مقصدهای گردشگری حلال در سال ۲۰۱۴ بوده اند که در ۴ سال گذشته نیز همچنان در صدر جدول بوده اند .

ترکیه که اکنون مقام ششم را در جدول گردشگری درمانی جهان کسب کرده قصد دارد تا ده سال دیگر درآمد خود را از این بخش هم به ۲۰ میلیارد دلار برساند.

 منبع: ضرغام بروجن، حمید، شالبافیان، علی اصغر، اطلاعات تکمیلی کتاب سیاست های گردشگری کشورها (مطالعه ای تطبیقی)، چاپ اول، انتشارات مهکامه، ۱۳۹۲٫