جنوب ایران که به تصرف انگلیسی ها درآمد، فقط یک اتفاق سیاسی یا نظامی نیفتاد. زبان و معماری منطقه هم از این تسلط بیگانگان تاثیر گرفت و حالا اگر گذارتان به این منطقه بیفتد، می توانید ده ها اثر تاریخی از تسلط انگلیسی ها، پرتقالی ها و آمد و شد هندی ها ببینید.

یکی از این بازمانده های خارجی در جنوب ایران، کنسولگری انگلیس معروف به «عمارت کوتی» است. بنایی که در ضلع جنوب غربی بافت قدیم بوشهر و در محله کوتی قرار دارد و محله هم به دلیل وجود همین بنا، به این نام خوانده می شود. محله کوتی از محله های بزرگ و قدیمی بوشهر به حساب می آید و قسمت زیادی از آن در امتداد ساحل دریا قرار دارد.

معماری این محله دفاعی است تا دزدان دریایی نتوانند به منطقه نفوذ کنند. بنابراین، گشت و گذار در محله کوتی شما را یاد سرزمین قلعه ها خواهد انداخت. اهمیت کوتی در بوشهر قدیم به حدی بود که بیشتر مراکز تجاری، فرهنگی و نمادهای زندگی مدرن آن دوران، در این محله ساخته شده بود.

سه حیاط و یک عمارت

عمارت کوتی از سه حیاط غربی، شرقی و شمال شرقی تشکیل شده و در هر کدام از حیاط ها اتاق هایی در یک و دو طبقه با کاربری های مشخص، ساخته شده است.

پلان معماری اتاق های حیاط غربی که در دو طبقه (همکف و اول) ساخته شد، «U» شکل است و در سه جهت شمال، جنوب و شرق اتاق ها، طارمه قرار داشته و بین ستون های طارمه ها، آفتابگردان چوبی تخت به کار رفته بود. از اتاق های حیاط غربی به عنوان دفترکار پرسنل کنسولگری انگلیس استفاده می شد.

در حیاط غربی، کف اتاق های طبقه همکف با اندود ساروچ و کف اتاق های طبقه اول با اندود گچ فرش شده و سقف آنها با تیرهای چندل پوشانده شده است.

  در برخی اتاق ها به علت بلندی طول اتاق از تیرهای چوبی قطور که به تیرهای باربر (حمال) معروف هستند، برای اتصال تیرهای چوبی بین دو سقف به یکدیگر استفاده شده است.

از تزئینات هنری به کار رفته در اتاق های حیاط غربی به این موارد می توان اشاره کرد: استفاده از شیشه های رنگی در بازشوها ( درها، پنجره ها، گنجه ها)، هنر گچبری در حاشیه اتاق های ضلع شمالی به شکل نقوش گل و بوته و ساقه های گردان، به کاربردن کاشی های نقش دار رنگی در ابعاد ۱۰*۱۰ سانتیمتر در اطراف بخاری های اتاق های طبقه اول، و همچنین از تزئینات گچبری به سبک اروپایی به دور ستون ها طارمه ضلع جنوبی همراه با پخ در جهات مختلف آنها.

در حیاط شرقی که پشت (سمت شرق) حیاط غربی قرار دارد و از نظر وسعت و مساحت بزرگ تر از حیاط غربی است، اتاق ها در یک طبقه (همکف) طراحی شده و از حیاط برای پارکینگ وسایل نقلیه (کالسکه و ماشین) استفاده می شده است.

کلیسایی در دل خانه

در ضلع جنوب حیاط شرقی، کلیسای مستطیل شکل کوچکی با سقف بلند قرار داشته که به کلیسای (عیسی، ظهور مسیح) شهرت داشته و توسط رالف نارمن شارب در سال ۱۹۱۱ میلادی ساخته شده است.

در این کلیسای کوچک یک طبقه که به کارمندان و افسران انگلیسی اختصاص داشته و از معماری زیبایی برخوردار بوده، از بازشوهای ( پنجره ها) ظریف، با شیشه های رنگی، قوس تزئینی شاخ بزی بین دیوارها و بالای پنجره ها و چراغ های چوبی زیبایی در گوشه های دیوارها به عنوان تزئینات داخلی استفاده شده است. بر سر در ورودی ضلع جنوبی کتیبه ای نصب بوده که نام کلیسا به زبان فارسی و انگلیسی بر روی آن نوشته شده بود.

  حیاط شمال شرقی نسبت به دو حیاط دیگر کوچکتر است. اتاق ها در سه جهت حیاط و یک طبقه ساخته شده و از آنها به عنوان انباری، اتاق نگهبانان و رانندگان استفاده می شده است. در ضلع شمال غربی بنا سرویس های بهداشتی (خزینه، چاه و حوضخانه، دستشویی ) قرار داشته و دو اتاق یک طبقه، برای کار پزشکان در نظر گرفته شده بود.

کف هر سه حیاط با اندود سیمان پوشانده شده و ارتباط طبقات به یکدیگر توسط سه نوع راه پله، یک دوم در گردش، یک طرفه و دو طرفه انجام می گرفت. زمین بازی تنیسی در خارج محوطه عمارت و در سمت غرب قرار داشته و آب انبار بزرگی در خارج حیاط کنسولگری بریتانیا و در سمت شرق برای استفاده ساکنین ساخته شده بود.

مسیر مقامات و رجال

ورود و خروج افراد از طریق چهار در که در چهار جهت شمال، غرب، شرق و جنوب قرار داشته، انجام می گرفت. از در شمالی، که نسبتاً بزرگ است و امروز نیز وجود دارد، برای رفت و آمد وسایل نقلیه، و از در غربی که دو ستون دایره شکل سنگی در دو سمت آن قرار دارد برای آمد و شد مقامات عالی رتبه انگلیسی استفاده می شده و در دو طرف در غربی از داخل، دو اتاق یک طبقه برای کنترل ورود و خروج افراد ساخته شده بود. در جنوبی که کلیسا را به خارج متصل می ساخت، این امکان را به وجود می آورد که افراد بدون عبور از سایر قسمت های ساختمان، به کلیسا رفت و آمد کنند و در شرق حیاط نیز یک در تخته ای کوچک قرار داشت.

 سرنوشت کنسولگری پیر

با ملی شدن صنعت نفت ایران و رفتن انگلیسی ها از بوشهر، ساختمان این عمارت برای مدتی به عنوان اداره امور دارایی و اقتصاد و سپس اداره کشاورزی از آن استفاده شد. در هنگام جنگ تحمیلی، مهاجران جنگی در این ساختمان اسکان داده شدند. با تمام این ها، عمارت کوتی در ۵ تیرماه ۱۳۸۰ ه ش به شماره ۳۹۹۵ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید. زمانی که خیلی دیر بود و به همین دلیل بنا تا امروز آسیب های زیادی را متحمل شده است.

 برگرفته از: بوشهری ها