حضرت معصومه (س) دختر امام هفتم شیعیان حضرت موسی بن جعفر (ع) می باشد که مادر ایشان نیز حضرت نجمه خاتون (س) است. این حضرت در روز اول ذیقعده سال ۱۷۳ ه. ق در مدینه متولد شد و در روز دهم ربیع الثانی و بنابه قولی دوازدهم ربع الثانی، سال ۲۰۱ هجری چشم از جهان فروبست.
مرقد مطهر حضرت معصومه که در شهر قم واقع شده، همواره پذیرای زائران بسیاری از گوشه و کنار ایران و جهان می باشد.
حرم حضرت معصومه (س) در میان بقعه ای به ارتفاع ۲۰٫۱ متر و طول و عرض ۹۵٫۲ در ۲۰٫۱ متر قرار گرفته است که با کاشی های نفیس و چشم نوازی پوشیده شده است. دیواری که در گرداگرد مرقد وجود دارد، در سال ۹۵۰ ساخته شد و با کاشی معرق تزئین یافت، در حال حاضر نیز این دیوار با ضریح مشبک از جنس نقره پوشیده شده است.
کاشی های متنوع مرقد حضرت معصومه در سال ۶۰۵ هجری توسط بزرگترین استاد کاشی ساز آن زمان به نام “محمد بن ابی طاهر کاشی قمی” و به دستور “امیر مظفر احمد بن اسماعیل” بزرگ خاندان آل مظفر در مدت هشت سال ساخته شد.
شکل جدید مرقد که آمیخته ای از کاشی و سنگ است، در سال ۱۳۷۷ انجام گرفته و دیواره های داخلی نیز با سنگ مرمر سبز آراسته شد.
ضریح مرقد حضرت معصومه آجری بوده و با کاشی های هفت رنگ و کتیبه های معرق تزئین شده است. در اطراف آن منافذی هم وجود دارد تا مرقد قابل رویت باشد و همچنین زائران بتوانند نذورات خود را داخل ضریح بریزند. قدمت این ضریح به سال ۹۶۵ هجری، زمان شاه طهماسب صفوی برمی گردد. این ضریح در سال ۱۲۳۰ ه. ق نقره پوش شد.
آنچه که اکنون به عنوان ضریح مرقد مشاهده می کنیم، چندین بار تجدید بنا و اصلاح شده و در سال ۱۳۶۸ ه.ش به دستور تولیت آن زمان، با ظرایف هنری ویژه ای شکل ضریح تغییر یافت.
بر فراز قبر حضرت معصومه، پس از سایبان حصیری موسی بن خزرج، گنبدی به شکل قبه ای برجی شکل در اواسط قرن سوم هجری به همت زینب دختر امام جواد از مصالح آجر و سنگ و گچ ساخته شد.
پس از آن دو گنبد دیگر در کنار گنبد اول ساخته شد تا اینکه در سال ۴۴۷ هجری به تشویق شیخ طوسی، “میر ابوالفضل عراقی” به جای سه گنبد، یک گنبد مرتفع با نقش های رنگ آمیزی شده و کاشی کاری شده، ساخت. در سال ۹۲۵ نیز این گنبد با کاشی های معرق تزئین شد. همچنین دو مناره در صحن عتیق بنا شد.
گنبد حرم حضرت معصومه در سال ۱۳۸۰ با خشت های طلایی آراسته شد و در نهایت در سال ۱۳۸۰ توسط آیت الله مسعودی خمینی به طور اساسی بازسازی شد.
لازم به ذکر است که چندین تن از پادشاهان و شاهزادگان ایران نیز در این مکان دفن شده اند که عبارتند از: شاه صفی، شاه عباس دوم، شاه سلیمان و شاه سلطان حسین از پادشاهان صفوی، فتحعلی شاه قاجار و محمد شاه قاجار، مهد علیا (مادر ناصرالدین شاه)، منوچهر معتمدالدوله (حکمران اصفهان)، میرزا حسن مستوفی الممالک و قهرمان میرزا (فرزند عباس میرزا).
