کاخ ورسای، مجموعه کاخ‌هایی در شهر ورسای در نزدیکی پاریس است که به عنوان بزرگترین کاخ‌های سلطنتی جهان شناخته می‌شود.
این کاخ سابقا در دهکده‌ای به همین نام در نزدیکی پاریس قرار داشت اما امروزه این دهکده و کاخ جزو حومه پاریس محسوب می‌شوند. از سال ۱۶۸۲تا سال ۱۷۸۹میلادی که به اجبار انقلابیون خانواده سلطنتی به پاریس منتقل شدند، این کاخ محل زندگی و دربار حکومتی شاهان فرانسه بود. معاهده ورسای که به جنگ جهانی اول پایان داد در این کاخ عقد شده‌است.
این کاخ به عنوان یکی از میراث جهانی توسط یونسکو انتخاب شده‌است.
پیشینه
بر اساس مدارک تاریخی آثار وجود کاخ در دهکده ورسای به حدود سال ۱۰۳۸میلادی بر می‌گردد. اما این کاخ جایگاه رسمی و سلطنتی نداشته‌است. بعدها از دهکده ورسای به عنوان شکارگاه استفاده می‌شد. به همین منظور لویی سیزدهم دستور ساخت بنایی را در این شکارگاه در سال ۱۶۲۴داد. این شکارگاه به وسیله «فیلیبرت لروی» طراحی و به وسیله سنگ و آجر سرخ ساخته شد.
تا زمان سلطنت لوئی چهاردهم، کاخ رسمی و سلطنتی فرانسه کاخ لوور بود اما پس از روی کار آمدن، او تصمیم گرفت کاخ شکوهمندی برای خود بسازد که در جهان نمونه‌ای از زیبایی، شکوه، بزرگی و پهناوری باشد. به همین منظور وی دستور داد دهکده زیبای ورسای به عنوان مکان ساخت این کاخ انتخاب شود.
بعدها به همین علت کاخ هم ورسای نامیده شد. شروع ساخت و طراحی کاخ به سال ۱۶۶۹میلادی برمی‌گردد. طراحی این کاخ به وسیله معماران چیره‌دستی به نام‌های «لویی لووا»، طراح فضای سبز آندره لونوتر و «شارل لُبران» نقاش و آذینگر زبردست که قبل از آن قصر وو لو ویکومت را ساخته بودند انجام گرفت.
اما طراحی اصلی کاخ به منظور استفاده به عنوان کاخ سلطنتی به سال ۱۶۷۸باز می‌گردد. در کل مجموعه کاخ‌های ورسای در چهار مرحله ساخته و تکمیل شد:
- اولین بنا شامل باغ و قسمت ورودی افتخار آشنایی نام گرفت که گنجایش ششصد مهمان را در خود داشت.
- دومین بنا پیمان آخن که پایان آن همزمان شد با پایان جنگ اسپانیا و فرانسه و امضای معاهدهء صلح میان آنها در منطقهء آخن.
- بنای سوم پس از پایان جنگ با آلمان و امضای معاهدهء نیمیخن که شامل بال شمالی و غربی قصر همچنین باغ پرتقال بود. تالار معروف آینه در این قسمت قرار دارد.
- آخرین قسمت، همزمان با پایان جنگ نه ساله.
همه اثاثیه قصر کار دست صنعتگران ایتالیایی دعوت شده به فرانسه بود. مبلمان ها و سرویس های خواب از نقره و دیگر اشیای آن از طلای خالص. بعد از این مراحل در دوره پادشاهان بعدی نیز عمارت‌هایی به این مجموعه افزوده شد. کاخ ورسای در تاریخ ۶مه ۱۶۸۲گشایش یافت.
لویی چهاردهم با ساخت این کاخ در نظر داشت هم از شلوغی پاریس دور شود و هم با یکجا جمع کردن دستگاه‌های دولتی و دربار در ورسای کنترل بیشتری را بر آنها داشته باشد. علاوه بر کاخ سلطنتی و اماکن دولتی نظیر دیوان‌ها و دادگاه‌ها، منازل هزاران نفر از درباریان، فرمانداران، قضات، وزرا و شخصیت‌های حکومتی در ورسای قرار داشت. لویی چهاردهم درباریان را وادار ساخت که در ورسای زندگی کنند و از افزایش حضور، قدرت و املاکشان در دیگر مکان‌ها بپرهیزند. با این کار لویی قدرت کنترل زیادی بر تمام درباریان پیدا کرد.
ویژگی‌های کاخ
لویی لووا به منظور اقامت شاه و ملکه آپارتمانی را طراحی کرد که «شتو نف» (در فرانسه به معنی کاخ نو) نامیده می‌شد. علاوه بر این دو آپارتمان که کاملأ شبیه هم هستند و از هفت سالن با نام های الهه های رومی تشکیل شده اند قسمت‌های خصوصی و خوابگاه‌های دیگری هم در این کاخ برای شاه و ملکه فراهم شد.
عمارت شاه
وی برای طراحی این بخش از اصول معماری ایتالیایی رایج در قرن ۱۶و ۱۷استفاده کرد. او نقشه‌ای کشید که از از هفت تالار تشکیل شده‌بود. این ۷سالن از منظومه خورشیدی و ایزدهای رومی الهام گرفته شده بودند. همه تالارها دور تا دور سالن مرکزی به نام تالار آپولون که خوابگاه لویی چهاردهم بود قرار داشتند. به این نوع طراحی، طراحی «خورشیدمرکزی» می‌گویند. این سالن‌ها به نام‌های زیر نامیده می‌شدند:
- تالار دایان (برگرفته از ایزد شکار روم و سیاره ماه)
- تالار مارس (برگرفته از ایزد جنگ روم و سیاره مریخ)
- تالار مرکوری (برگرفته از ایزد بازرگانی و هنرهای آزاد رومی و سیاره تیر)
- تالار آپولون (برگرفته از ایزد هنرهای زیبا رومی و خورشید)
- تالار ژوپیتر (برگرفته از ایزد حقوق و قانون رومی و سیاره مشتری)
- تالار ساترن (برگرفته از ایزد کشاورزی رومی و سیاره کیوان)
- تالار ونوس (برگرفته از ایزد عشق رومی و سیاره ناهید)
در سال های بعد دو تالار فراوانی مخصوص خزانه و هرکول به این تالار ها افزوده شد.
تزئین تالارها
این تالارها به وسیله شارل لبران بر اساس طراحی ایتالیایی مزیین شد. (وی دوست و همکار پیترو دو کورتونا معمار ایتالیایی و طراح کاخ پیتی در فلورانس بود.) برای طراحی سقف تالارها از نقاشی‌های زیبایی استفاده شد. به نظر آندره فلبین طرح‌هایی انتخاب شد که به اعمال قهرمانانه لویی چهاردهم همخوانی داشته باشد. در این نقاشی‌ها از شخصیت‌هایی همچون آگوست، اسکندر و کوروش بهره گرفته شد. به طور مثال، در تالار آپولون طرحی از آگوست بود که در آن وی در حال ساخت دروازه مزنوس بود این نقاشی اشاره به ساخت دروازه لاروش به دستور لویی چهاردهم داشت یا در تالار مرکور تصویری از اسکندر در حال ساخت کتابخانه عظیم اسکندریه نقش بسته بود که اشاره به ساخت کتابخانه سلطنتی توسط لویی چهاردهم داشت.
تالارها به وسیله مبلمان نقره آراسته شدند ولی این مبلمان طی جنگ آگزبورگ در سال ۱۶۸۹به دستور لویی چهاردهم برای تامین بخشی از هزینه جنگ ذوب و به سکه تبدیل شدند. اما این طراحی صورت گرفته توسط لویی لووا دیری نپایید. به این شکل که طبقه‌ای بر کاخ افزوده شد و تراسی برای آن ساخته شد که آپارتمان‌های شاه و ملکه را به هم متصل می‌کرد.
با این تغییرات سالن‌های ژوپیتر، ساترن و ونوس تغییر شکل یافتند. تالارهای ونوس، ساترن و ژوپیتر به سالن آیینه‌ها تبدیل شد. سالنی نیز در قسمت پشت تراس طراحی شد که ونوس نام گرفت.
از وسایل و دکورهای تالار اولیه برای تزیین تالار ونوس ثانویه استفاده شد. از سال افتتاح تا پایان سلطنت لویی چهاردهم از تالارها به شکل اختصاصی استفاده می‌شد:
- تالار ونوس به عنوان سالن غذاخوری میهمانان شاه و بار
- تالار دایان به عنوان سالن بیلیارد
- تالار مارس به عنوان محل رقص و برقراری مجالس بال
- تالار مرکور به عنوان سالن ورق بازی و پوکر
- تالار آپولون به عنوان سالن موسیقی و کنسرت
آپارتمان ملکه
این بخش در طول تاریخ خود منزلگاه سه ملکه فرانسه بوده‌است: ماری ترز همسر لویی چهاردهم، ماری لسزِسزیسکا همسر لویی پانزدهم و ماری آنتوانت همسر لویی شانزدهم پس از طراحی این آپارتمان توسط لویی لووا این آپارتمان شامل هفت سالن بود که متقارن با آپارتمان شاه بود:
- شاپل متقارن باسالن دیان در آپارتمان شاه
- تالار گارد متقارن با تالار مارس در آپارتمان شاه
- آنتی‌شامبر متقارن با تالار مرکور در آپارتمان شاه
- شامبر متقارن با تالار آپولون در آپارتمان شاه
- گراند کابینت متقارن با تالار ژوپیتر در آپارتمان شاه
- اوراتوری متقارن با تالار ساترن در آپارتمان شاه
- پتیت کابینت متقارن با تالار ونوس در آپارتمان شاه
خوابگاه ملکه
همانطور که طراحی سقف تالارهای آپارتمان شاه از اعمال قهرمانانه لویی چهاردهم الهام گرفته و از شخصیت‌های تاریخی استفاده شده بود در آپارتمان ملکه نیز از این قبیل تصاویر متناسب با دکوراسیون اتاق بهره گرفته شد. بعدها برای ساخت تالار آینه بخشی از آپارتمان ملکه تغییر یافت. با این تغییرات تالارها به شکل زیر در آمدند:
- تالار گارد دولارن
- آنتی‌شامبر
- گراند کابینت
- شامبر دولارن
این تالارها تقریباً تا زمان ماری آنتوانت همین شکل را داشت تا اینکه وی دستور تغییر شکل آن را داد و این سالن‌ها به شکلی که امروز می‌بینیم درآمدند:
- تالار گارد دولارن بدون تغییر باقی‌ماند.
- تالار آنتی‌شامبر به آنتی شامبر دو گرند کوورت تبدیل شد. اینجا به محل اجتماعات عمومی شاه، ملکه و درباریان و تئاتر تبدیل شد.
- گراند کابینت به تالار دنوبل تبدیل شد. اینجا به محل عنوان سالن انتظار خوابگاه ملکه تبدیل شد.
- شامبر دولارن به عنوان خوابگاه ملکه مورد استفاده قرار گرفت.
دیگر بخش های کاخ
علاوه بر آپارتمان‌های سلطنتی ۵کاخ یا چپل در ورسای ساخته شد. تالار اپرای زیبایی نیز در ورسای جهت استفاده شاه و درباریان ساخته شد.
باغ‌ها و فضای سبز
ورسای دارای بزرگترین مجموعه باغ‌ها و فضای سبزی است که تا کنون در جهان ساخته شده‌است. در میان این باغ‌ها، آبراه‌ها، حوض‌ها، فواره‌ها و مجسمه‌های زیبایی طراحی شده‌اند. طراحی تمام این قسمت‌ها توسط آندره لونتر صورت گرفته‌است. طراحی فضای سبز به شکلی است که نمای بسیار وسیع و بی انتهایی را به ذهن می‌آورد.
باغ‌ها نیز در قسمت جنوبی کاخ قرار گرفته‌اند که نمای فوق العاده‌ای را از ایوان کاخ سلطنتی فراهم می‌کند. تمامی این فضا بر دو سوی کانال محوری ورسای قرار گرفته‌اند. در چهار سوی این کانال نیز فواره‌ها و استخرهای عظیمی پدید آمده‌اند که بعضی از آنها نظیر استخر آپولون و یا استخر لاتونا شهرت جهانی دارند.
کاخ‌های جانبی
علاوه بر کاخ سلطنتی کاخ‌ها و عمارت‌های دیگری نیز در محوطه ورسای ساخته شده‌اند که از معروفترین آنها می‌توان از گراند تریانون و پتیت تریانون نام برد.
هزینه ساخت
با توجه به عظمت، شکوه و وسعت کاخ ورسای هزینه نگهداری این کاخ بسیار بالا بود هرگز رقم دقیق آن توسط کوبرگ خزانه دار لوئی چهاردهم فاش نشد اما به طوری که طی یک برآورد گفته می‌شود که حدود ۲۵٪درآمد ملی فرانسه در آن زمان صرف فراهم کردن هزینه زندگی شاه در این کاخ می‌شد.
در طی تحقیقات امروزی هزینه ساخت ساختمان‌های این کاخ بالغ بر ۲میلیارد دلار و قیمت طلا و نقره به کار رفته در این کاخ بر اساس قیمت طلا و نقره در سال ۲۰۰۶به حدود ۶۰۰میلیارد دلار می‌رسد. به همین خاطر تعدادی از تاریخ نگاران زندگی در ورسای را زندگی طلایی نامیده‌اند.
پس از انقلاب فرانسه این کاخ توسط انقلابیون اشغال شد و تمامی اثاثیه آن به نفع انقلاب مصادره و در حراجی های اروپا و آمریکا به فروش رسید.
